Máy móc do Trung Quốc làm rẻ bằng 1/4 hàng nội, ‘anh cả’ EU ngậm ngùi nhìn trụ cột kinh tế thất thế ngay trên sân nhà: ‘Liều thuốc’ nào có thể cứu vãn tình hình?

Công nghiệp từ lâu được coi là trụ cột kinh tế Đức, chiếm gần 28 – 29% GDP của “anh cả” châu Âu (World Bank). Xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ, phần lớn là sản phẩm công nghiệp như máy móc và ôtô, đóng vai trò trọng yếu, chiếm khoảng 44% GDP và biến ngành công nghiệp thành xương sống của cán cân thương mại Đức. Tuy nhiên, trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và cạnh tranh toàn cầu gay gắt, ngành công nghiệp Đức đang trên đà suy yếu chưa từng có.

Tại thị trấn Ditzingen – “trái tim” của ngành công nghiệp kỹ thuật Đức, sự thịnh vượng hiện giờ không còn được coi là điều hiển nhiên nữa. Tháng trước, Trumpf – “ông lớn” chuyên cung cấp giải pháp sản xuất trong các lĩnh vực như máy công cụ, công nghệ Laser, điện tử và máy gia công cầm tay – lần đầu báo lỗ kể từ khủng hoảng tài chính 2008. Ditzingen là nơi đặt trụ sở của Trumpf.

Chỉ 24 giờ sau, chính quyền thị trấn Ditzingen tại bang Baden-Württemberg công bố loạt biện pháp siết chặt chi tiêu công. Thuế doanh nghiệp vốn là nguồn thu chủ lực đã giảm 80% so với năm 2023, khiến ngân sách địa phương rơi vào tình trạng thâm hụt kéo dài.

“Tôi biết sẽ có khó khăn, nhưng không ngờ mọi thứ lại tệ đến vậy”, Patrick Maier, vụ trưởng vụ tài chính Ditzingen, nói. Ông tin chắc địa phương đang bước vào “một cuộc khủng hoảng mang tính cấu trúc”.

Doanh thu của Trumpf trong 12 tháng tính đến tháng 6 giảm 16% xuống 4,3 tỷ euro do đơn hàng sụt giảm năm thứ 3 liên tiếp. CEO Nicola Leibinger-Kammüller thừa nhận “tình hình hiện tại đang bị tê liệt”, phản ánh tình cảnh chung của nền kinh tế Đức.

Sáu tháng sau khi Thủ tướng Friedrich Merz nhậm chức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu tiếp tục giậm chân tại chỗ. “Khủng hoảng ngành công nghiệp kỹ thuật Đức ngày càng gia tăng”, Dirk Pfitzer, đối tác tại Porsche Consulting nhận định. Ông cho rằng cú trượt hiện tại “không còn là chu kỳ” mà là sự thay đổi kéo dài, không tự nhiên biến mất kể cả khi phục hồi.

Sản lượng công nghiệp hiện chỉ ngang mức năm 2005, dù tháng 9 có phục hồi nhẹ. Theo Marcus Berret, giám đốc điều hành toàn cầu tại công ty tư vấn Roland Berger (Đức), nhiều điểm mạnh truyền thống của Đức đã trở thành điểm yếu. Các trung tâm công nghiệp lớn gặp khó trong giảm thiểu carbon, phụ thuộc xuất khẩu trong bối cảnh toàn cầu hóa suy giảm, và ngành công nghiệp ô tô hùng mạnh đang phải từ bỏ 140 năm kinh nghiệm với động cơ đốt trong.

Tất cả những điểm yếu trên càng trở nên trầm trọng hơn bởi 2 quyết định chính trị ở Mỹ và Trung Quốc: cuộc chiến thương mại do Tổng thống Mỹ Donald Trump khởi xướng; và 10 năm trước, Trung Quốc đặt mục tiêu trở thành cường quốc kỹ thuật công nghệ cao toàn cầu.

Thuế quan của Mỹ đã khiến xuất khẩu của Đức sang thị trường này giảm 7,4% trong 9 tháng đầu năm. Nhưng Trung Quốc mới là thách thức lớn hơn, tạo ra “cú sốc Trung Quốc” ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp Đức trên toàn cầu.

Spyros Andreopoulos, nhà sáng lập công ty tư vấn Thin Ice Macroeconomics, nhận định Trung Quốc vốn từng là động lực tăng trưởng cho hàng hóa công nghiệp Đức nay đã “vượt Đức trong chính sân chơi của họ”. Trung bình, máy móc Trung Quốc rẻ hơn 30% so với hàng châu Âu và đang ngày càng bắt kịp về chất lượng.

Từ đầu năm 2025, Đức lần đầu ghi nhận thâm hụt thương mại máy móc với Trung Quốc – điều chưa từng xảy ra từ 2008. Xuất khẩu máy móc Trung Quốc sang châu Âu đã tăng gấp đôi lên khoảng 40 tỷ euro trong hơn 6 năm và có thể đạt 50 tỷ euro năm nay, theo Hiệp hội Công nghiệp VDMA.

Áp lực lên ngành ô tô Đức cũng ngày càng lớn. “Người Trung Quốc vài năm qua chủ động hơn, quyết liệt hơn trong việc chinh phục công nghệ mới”, CEO Schaeffler, Klaus Rosenfeld nói.

Trong khi các hãng xe hơi cao cấp của Đức như Audi, Porsche và Mercedes-Benz là những thương hiệu đầu tiên chịu ảnh hưởng, các nhà sản xuất công nghiệp cũng bắt đầu chịu những đòn giáng tương tự. “Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã làm tốt hơn, chủ động hơn và kiên định hơn trong việc theo đuổi và chinh phục các công nghệ lớn”, Klaus Rosenfeld, CEO của nhà cung cấp ô tô Đức Schaeffler, chia sẻ với tờ Financial Times.

Nhiều doanh nghiệp Đức thừa nhận không thể theo kịp tốc độ đổi mới của Trung Quốc. Một máy gia công dây dẫn của doanh nghiệp trong nước có giá 130.000 euro, trong khi sản phẩm tương tự của nhà sản xuất tại Chiết Giang chỉ gần 28.000 euro.

Hệ quả là nhiều nhà sản xuất phải cắt giảm nhân sự. Trumpf đã sa thải 1.200 nhân viên, tương đương 6% lực lượng lao động. Dù việc làm ngành dịch vụ vẫn tăng, số người thất nghiệp tại Đức đã tăng trong 37/44 tháng kể từ đầu 2022 lên gần 3 triệu – mức cao nhất 14 năm.

Một số nhà kinh tế hy vọng rằng nhu cầu về quốc phòng sẽ giúp cứu vãn ngành công nghiệp Đức. Tuy nhiên, ngành này chỉ chiếm dưới 2% việc làm trong công nghiệp kim loại – điện tại Đức. Ngay cả mảng xe tăng cũng chỉ có khoảng 8.159 lao động, ít hơn cả ngành sản xuất đồ chơi.

Thủ tướng Merz đã nới trần nợ để huy động 1.000 tỷ euro đầu tư cho hạ tầng và quân đội trong 10 năm. Nhiều chuyên gia tin rằng đầu tư công sẽ kéo Đức thoát khỏi trì trệ từ năm 2026.

Nhưng các địa phương – nơi trực tiếp triển khai dự án – lại không có nguồn lực tương xứng. Ditzingen chỉ nhận thêm khoảng 1–1,2 triệu euro/năm, “quá nhỏ so với 35 triệu euro đầu tư bị cắt giảm”, vụ trưởng tài chính Patrick Maier nói. Hàng loạt dự án như trạm cứu hỏa mới, nâng cấp đường, cải tạo mái nhà và đường xe đạp đều bị đình trệ.

Các chuyên gia cho rằng châu Âu cần học cách bảo vệ ngành công nghiệp của mình giống Mỹ và Trung Quốc.

Martin Herrenknecht, ông chủ hãng sản xuất máy đào hầm nổi tiếng, thẳng thắn kêu gọi châu Âu áp dụng chủ nghĩa “Châu Âu trên hết”, tương tự như tư duy “Nước Mỹ trên hết” của ông Donald Trump.

Một số nhà kinh tế đề xuất các biện pháp mạnh tay hơn như ngừng trợ cấp mua xe điện Trung Quốc, yêu cầu doanh nghiệp Trung Quốc phải lập liên doanh với doanh nghiệp châu Âu để được tiếp cận thị trường. Ngoài ra, doanh nghiệp Đức cần hợp tác sâu hơn với đối thủ Trung Quốc để “học hỏi tốc độ đổi mới”.

Tuy nhiên, vẫn còn một số rào cản nội tại. Không ít doanh nghiệp phàn nàn về chi phí lao động cao, thủ tục hành chính phức tạp và các quy định môi trường mới khắt khe. Ngay cả chi phí nhân công vốn đắt đỏ tại Thụy Sĩ hiện cũng thấp hơn Đức tính theo hiệu suất lao động.

Tham khảo: FT, WSJ