Mỹ chơi ván cờ thuế quan, Trung Quốc sẽ phản đòn thế nào?

Những lời đe dọa áp thuế của Tổng thống Mỹ Donald Trump được đưa ra vài tuần trước cuộc gặp với người đồng cấp Trung Quốc Tập Cận Bình.

Vậy lịch sử các biện pháp thương mại gần đây của Mỹ đối với Trung Quốc như thế nào và liệu hai nước có thể giải quyết bất đồng hay không?

Thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm

Ngày 9/10, Trung Quốc mở rộng kiểm soát xuất khẩu 12 trong số 17 loại kim loại đất hiếm và một số thiết bị tinh chế. Chính sách chính thức có hiệu lực từ ngày 1/12 và động thái này diễn ra sau khi Bắc Kinh cáo buộc Washington gây tổn hại đến lợi ích của Trung Quốc, phá hoại "bầu không khí đàm phán kinh tế và thương mại song phương".

Trung Quốc cũng áp dụng hạn chế đối với hoạt động xuất khẩu thiết bị công nghệ chuyên dụng dùng để tinh chế kim loại đất hiếm. Cùng với đó, Bắc Kinh liên tục biện minh cho biện pháp của mình, cáo buộc Washington áp đặt một loạt hạn chế thương mại, dù hai bên đang tham gia các cuộc đàm phán thương mại.

Hiện tại, nhiều công ty nước ngoài cần sự chấp thuận của Bắc Kinh để xuất khẩu sản phẩm có chứa đất hiếm của Trung Quốc và phải tiết lộ mục đích sử dụng. Trung Quốc cho biết những hạn chế nghiêm ngặt này xuất phát từ lợi ích an ninh quốc gia.

Trung Quốc gần như độc quyền về đất hiếm, nguyên liệu quan trọng cho việc sản xuất công nghệ như ô tô điện, điện thoại thông minh, chất bán dẫn và vũ khí. Trong khi Mỹ là nước tiêu thụ lớn đất hiếm của Trung Quốc, một nguyên liệu quan trọng cho ngành công nghiệp quốc phòng của nước này.

Vào cuối tháng 10, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến gặp nhau tại Hàn Quốc. Nhiều chuyên gia suy đoán động thái của Bắc Kinh nhằm giành lợi thế, mặc cả trong những cuộc đàm phán thương mại với Washington.

Trưởng khoa Nhật Bản và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tại Đại học Montana Kristin Vekasi cho biết việc Trung Quốc thắt chặt hạn chế đối với đất hiếm là "chiêu trò chuẩn bị trước cuộc gặp" giữa ông Trump và ông Tập.

Phản ứng của ông Trump

Vào ngày 10/10, Tổng thống Trump tuyên bố sẽ áp thuế 100% đối với Trung Quốc kể từ ngày 1/11.

"Dựa trên lập trường của Trung Quốc. Mỹ sẽ áp thuế quan 100% đối với Trung Quốc, cao hơn bất kỳ mức thuế quan nào mà họ hiện đang phải trả”, ông Trump viết trong bài đăng trên nền tảng Truth Social.

Nhà lãnh đạo Mỹ nói thêm lệnh này sẽ có hiệu lực vào ngày 1/11 hoặc trước đó. Ông Trump cũng nói thêm Mỹ sẽ áp đặt biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với "tất cả phần mềm quan trọng".

Cũng trong ngày 10/10, Tổng thống Trump cáo buộc Trung Quốc có "thái độ thù địch thương mại" và thậm chí còn tuyên bố ông có thể hủy bỏ cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình. Hiện tại, vẫn chưa rõ liệu cuộc gặp giữa nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc có diễn ra hay không.

Trong cuộc phỏng vấn với Fox News, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance thông tin thêm: "Mỹ có rất nhiều quân bài tẩy và tôi biết hy vọng của Tổng thống Trump là chúng ta không cần phải sử dụng đến những quân bài đó".

Phản ứng của Trung Quốc

Theo người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc, Trung Quốc xem hành động trả đũa của Mỹ là "tiêu chuẩn kép". Đồng thời, Trung Quốc cho rằng Washington "lạm dụng khái niệm an ninh quốc gia, lạm dụng biện pháp kiểm soát xuất khẩu" và "áp dụng hành vi phân biệt đối xử với Bắc Kinh".

“ Chúng ta đang sống trong thời đại mà chính sách an ninh và kinh tế đan xen sâu sắc hơn. Cả Mỹ và Trung Quốc đều mở rộng quan niệm về an ninh quốc gia, bao gồm một loạt hoạt động kinh tế. Cả hai đều biến sự phụ thuộc kinh tế vào với nhau và đưa bên thứ ba trở thành vũ khí. Nói cách khác, không có thánh nhân nào trong trò chơi này ", ông Manoj Kewalramani, trưởng bộ phận nghiên cứu Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tại Viện Takshashila ở Ấn Độ nhận định.

Ông Kewalramani nhấn mạnh thêm Trung Quốc bắt đầu mở rộng ý tưởng về “an ninh quốc gia” sớm hơn nhiều so với những nước khác với “khái niệm an ninh quốc gia toàn diện” đưa ra vào năm 2014.

Nhờ đó, Trung Quốc bắt đầu đưa nhiều lĩnh vực khác nhau, chẳng hạn như kinh tế, công nghệ và xã hội vào thuật ngữ “an ninh quốc gia”. Điều này cũng cho thấy Trung Quốc đi trước những quốc gia khác trong việc mở rộng những gì được xem là vấn đề an ninh quốc gia.

Trung Quốc đe dọa áp dụng biện pháp bổ sung nếu ông Trump thực hiện lời cam kết của mình.

Người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố: "Việc cố tình đe dọa áp thuế cao không phải là cách đúng đắn để hòa hợp với Trung Quốc. Lập trường của Trung Quốc về cuộc chiến thương mại vẫn nhất quán: Chúng tôi không muốn, nhưng chúng tôi không sợ".

"Nếu Mỹ vẫn tiếp tục hành động này, Trung Quốc sẽ kiên quyết thực hiện biện pháp tương ứng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Chính sách của Mỹ rõ ràng nhắm vào công ty Trung Quốc có liên quan đến quân sự hoặc lĩnh vực công nghệ tiên tiến. Việc đó là sàng lọc an ninh quốc gia chính đáng hay phân biệt đối xử là vấn đề cần xem xét, nhưng thiết kế chính sách chắc chắn mang tính đặc thù của Trung Quốc", người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc nhấn mạnh thêm.

Diễn biến tiếp theo

Ông Trump và ông Tập dự kiến gặp nhau tại Hàn Quốc bên lề hội nghị thượng đỉnh Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), dự kiến khai mạc vào ngày 31/10. Nhưng tranh chấp thương mại mới nhất đang làm lu mờ cuộc gặp giữa nhà lãnh đạo Mỹ - Trung.

Hôm 12/10, ông Trump đăng bài trên nền tảng Truth Social: "Đừng lo cho Trung Quốc, mọi chuyện sẽ ổn! Chủ tịch Tập Cận Bình vừa trải qua khoảnh khắc tồi tệ. Ông ấy không muốn đất nước mình rơi vào thời kỳ suy thoái và tôi cũng vậy. Mỹ muốn giúp Trung Quốc, chứ không muốn làm hại họ!!!"

Trong cuộc phỏng vấn với Fox Business Network, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết thêm: “Tổng thống Trump nói rằng mức thuế quan sẽ không có hiệu lực cho đến ngày 1/11. Ông ấy sẽ gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hàn Quốc. Tôi tin cuộc gặp đó vẫn sẽ diễn ra".

Khi nói đến việc ai trong hai bên bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi cuộc chiến thương mại , ông Kewalramani nghĩ "điều quan trọng là ai sẵn sàng chịu đựng nỗi đau lớn hơn, chịu chi phí lớn hơn".

“Những quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất là những quốc gia bị cuốn vào cuộc chiến giữa các cường quốc", ông Kewalramani nói.

Trong khi đó, bà Vekasi cho rằng cả hai nền kinh tế đều đang phải gánh chịu những tổn thất thực sự theo những cách khác nhau.

“Mỹ có thể giảm thiểu cú sốc tốt hơn nhờ cơ sở người tiêu dùng nội địa lớn và chi tiêu cao cấp vẫn mạnh mẽ. Lạm phát ảnh hưởng đến các hộ gia đình có thu nhập thấp, nhưng nhu cầu tiêu dùng nhìn chung vẫn vững chắc”, bà Vekasi nói.

Ngược lại, Trung Quốc phụ thuộc nhiều hơn vào xuất khẩu và Mỹ vẫn là thị trường trọng điểm. Việc duy trì hạn chế xuất khẩu hoặc áp thuế quan mới có thể khiến Bắc Kinh khó đạt mục tiêu tăng trưởng.

Phó Tổng thống Mỹ Vance nhấn mạnh: "Nếu họ phản ứng một cách cực kỳ hung hăng, tôi đảm bảo với các bạn rằng, Tổng thống Mỹ có nhiều quân bài hơn Trung Quốc".

Cả Mỹ và Trung Quốc đều đang giữ công cụ leo thang căng thẳng, mỗi bên đều giành thế thượng phong. Bà Vekasi cho rằng việc này kéo dài bao lâu sẽ phụ thuộc nhiều vào phản ứng của thị trường và nền kinh tế toàn cầu nói chung trong những tuần tới.