Nợ xấu tăng mạnh, ngân hàng phải nhìn lại chính mình trước khi đổ lỗi cho môi trường, khách hàng

TS: Chúng tôi xin giới thiệu bài dự thi của tác giả Trần Văn Toàn - đang đảm nhiệm công tác liên quan xếp hạng tín dụng ở một ngân hàng tại Hà Nội gửi tới cuộc thi viết về Chất lượng dịch vụ ngân hàng: Từ thực tiễn đến ước mong do Cafef phối hợp với báo Trí thức trẻ tổ chức.

————

Tín dụng luôn là hoạt động mang lại thu nhập chính và chủ yếu đối với hầu hết các ngân hàng thương mại (NHTM). Đây cũng là hoạt động chứa đựng nhiều rủi ro tiềm ẩn đặc biệt là trong thời gian qua, nợ quá hạn nợ xấu có xu hướng gia tăng mặc dù Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã và đang kiểm soát thông qua các chế tài cụ thể và ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng nói chung cũng như hiệu quả kinh doanh của các NHTM. 

Về việc này, ngoài các nguyên nhân về môi trường, khách hàng ra thì có một nguyên nhân quan trọng khác đó là từ chính các ngân hàng TM như hệ thống thông tin của các NHTM cấp tín dụng không đầy đủ, thiếu minh bạch hoặc công tác quản trị rủi ro (QTRR) tín dụng còn nhiều hạn chế, tính chuyên nghiệp của các cán bộ ngân hàng chưa cao... Do đó, yêu cầu cần có những công cụ cho việc quản trị rủi ro tín dụng có hiệu quả và phù hợp với điều kiện Việt Nam là một đòi hỏi bức thiết và là xu thế tất yếu của sự phát triển trong các NHTM ngày nay nhằm đảm bảo hạn chế tối đa rủi ro trong hoạt động tín dụng tại các NHTM.

Trước xu thế đó, các NHTM ngày đã và đang chủ động triển khai xây dựng các công cụ kiểm soát quan trọng trong hoạt động QTRRTD theo từng loại rủi ro (rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường, rủi ro thanh khoản, rủi ro hoạt động) và áp dụng nhiều mô hình lượng hóa rủi ro theo các phương pháp khác nhau. Trong đó, có công cụ xếp hạng tín dụng đã được các NHTM tiếp cận, xây nhằm thiết lập các quy tắc, chuẩn mực trong hoạt động cho vay. Điều này, giúp các NHTM có thể chủ động được khi phân tích, đánh giá và phân loại nợ cũng như hỗ trợ đắc lực các mục đích phát triển của mình và nâng cao chất lượng tín dụng trong hoạt động cho vay. 

Sử dụng công cụ xếp hạng tín dụng giúp các NHTM đạt được các mục tiêu trong phát triển của mình, bao gồm:

- Cải thiện tính chính xác nâng cao hiệu quả phân tích thông tin khi các NHTM ra quyết định cấp tín dụng, tiết kiệm thời gian, chi phí và giảm bớt sự can thiệp từ con người.

- Cho phép các NHTM nhận diện được những khách hàng tốt, khách hàng có tiềm năng hoặc những đối tượng khách hàng có dấu hiệu rủi ro cao thông qua việc đánh giá các chỉ tiêu cụ thể từ công cụ xếp hạng tín dụng;

- Giúp NHTM có thể phân nhóm khách hàng khác nhau và từ đó các NHTM sẽ có chính sách về lãi suất, tài sản bảo đảm… đồng bộ, rõ ràng để thu hút khách hàng trên cơ sở có sự tính toán đến rủi ro thấp hoặc cao đối với từng nhóm khách hàng.

- Là cơ sở để các NHTM sẽ xác định một cách hợp lý, chính xác nhất tổn thất trong cho vay theo từng dòng sản phẩm hoặc lĩnh vực hoặc ngành kinh tế, từ đó phân tích được rủi ro và lợi nhuận thu được.

- Là căn cứ để thực hiện phân loại nợ và TLDPRR theo quy định của NHNN và theo chuẩn mực quốc tế, phục vụ cho việc lập báo cáo tài chính theo chuẩn mực kế toán quốc tế.

Với các ý nghĩa kể trên, nhìn chung các ngân hàng TM Việt Nam đã và đang sử dụng công cụ xếp hạng đặc biệt là một số ngân hàng lớn như BIDV, VietinBank, Vietcombank.. Tuy nhiên, việc cụ thể hóa các ý nghĩa này chưa thật sự có chất lượng và phù hợp với xu thế hiện nay cả về chất và lượng. Thực tiễn thời gian qua, hầu hết các NHTM Việt Nam đang sử dụng mô hình xếp hạng tín dụng theo phương pháp chuyên gia (định tính) đã được NHNN phê duyệt theo Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN trước đây. Ngoại trừ một số NHTM lớn và có tiềm lực đang triển khai thí điểm hệ thống xếp hạng theo phương pháp định lượng hoặc kết hợp cả yếu tố chuyên gia và kết quả mô hình tính toán. 

Việc xếp hạng theo phương pháp chuyên gia là hệ thống đó áp dụng nguyên tắc tính điểm ban đầu của mỗi tiêu chí đánh giá (theo thang điểm) ứng với mức tiêu chí gần nhất mà thực tế khách hàng đạt được và kết quả để tổng hợp xếp hạng tín dụng là tích số giữa điểm ban đầu và trọng số của từng tiêu chí với các tiêu chí tài chính và phi tài chính trên cơ sở tuân thủ theo Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN nay là thông tư 02/2013/TT – NHNN ngày 21/01/2013 của Ngân hàng Nhà nước.

Từ những vấn đề thực tiễn kể trên, với kinh nghiệm cá nhân của tác giả nhận thấy, yêu cầu đặt ra đối với công tác nâng cao chất lượng xếp hạng tín dụng là một xu thế, là bước quan trọng đối với QTRR tín dụng thông qua việc hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng của các NHTM hiện nay. Trong đó, xếp hạng tín dụng khi xây dựng phải đảm bảo các mục tiêu sau:

Thứ nhất: Phương pháp xếp hạng tín dụng phải được các NHTM lựa chọn và xây dựng theo phương pháp luận khoa học, hợp lý, có khả năng phân biệt cao giữa khách hàng có rủi ro tín dụng cao và thấp.

 Thứ 2: Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ (XHTDNB) của từng NHTM phải được kiểm định bởi tổ chức độc lập trước khi trình NHNN phê duyệt và áp dụng trong thực tế.

Thứ 3: Thông tin xếp hạng khi đưa vào phân tích phải có yếu tố sàng lọc, lựa chọn trên phạm vi toàn danh mục hiện có, có thể kiểm chứng được, nhằm giảm thiểu các trường hợp sai sót thông tin do vô tình hoặc cố ý của các đơn vị kinh doanh

Thứ 4: Định kỳ Hệ thống XHTDNB của các NHTM phải được kiểm định thường xuyên sau khi triển khai nhằm bảo đảm hiệu quả của mô hình (Tần suất kiểm định tối thiểu 1 năm một lần, hoặc sớm hơn nếu Ngân hàng có cơ sở để đánh giá) nhằm đánh giá hiệu quả của công cụ như tính ổn định, độ tin cậy, khả năng phân biệt hạng…

Có thể nói rằng, việc nâng cao chất lượng xếp hạng tín dụng trong các Ngân hàng thương mại ngày nay phải được Ban lãnh đạo các NHTM quan tâm với các yêu cầu phải cầu cụ thể không những phải tuân thủ quy định của NHNN (điều kiện bắt buộc) nhưng cũng phải phù hợp với thông lệ quốc tế, không xa rời với điều kiện kinh doanh riêng biệt của các NHTM Việt Nam.