Quốc gia EU 'đứng ngồi không yên' vì cắt đứt với Nga: Hàng loạt ngành kinh tế chủ lực đổ vỡ, doanh nghiệp phá sản liên miên vì không thể xuất khẩu

Theo đánh giá từ Phòng Thương mại Trung ương Phần Lan, nước này là quốc gia chịu thiệt hại nặng nề nhất trong Liên minh châu Âu (EU) sau khi phá vỡ các ràng buộc kinh tế với Nga. Thiệt hại không chỉ nằm ở con số hàng tỷ USD mà còn là sự chao đảo của hàng loạt ngành kinh tế chủ lực, cùng với đó là đổ vỡ của hệ sinh thái doanh nghiệp tại các khu vực giáp biên.

Trước đây, hơn 2.000 doanh nghiệp Phần Lan có hoạt động xuất khẩu sang Nga. Tuy nhiên, sau biến động địa chính trị, con số này hiện chỉ còn chưa tới 100. Dù giới chức Helsinki khẳng định đã mở rộng xuất khẩu sang các thị trường khác để bù đắp, như ngành công nghiệp ô tô tăng trưởng rõ rệt trong năm 2023 so với 2021.

Song, theo Liên đoàn Công nghiệp Phần Lan, tổng thiệt hại vẫn lên tới 4 tỷ USD. Những ngành bị ảnh hưởng nặng nhất gồm vận tải hành khách, hậu cần, cơ khí, đóng tàu, thiết bị nâng hạ và các công ty công nghệ phục vụ khai thác khoáng sản.

Những tập đoàn đầu tàu như Fortum (năng lượng), YIT (xây dựng) hay Finnair (hàng không) đều mất đi một trong những thị trường lớn và ổn định nhất. Chỉ trong vài tháng đầu năm 2022, xuất khẩu máy móc, thiết bị và điện tử từ Phần Lan sang Nga đã giảm tới 63%. Hàng nông sản và thực phẩm, đặc biệt là sữa và sản phẩm từ sữa, cũng lao dốc.

Tình trạng càng trở nên trầm trọng hơn ở các khu vực biên giới nơi từng sống nhờ du lịch, logistics và thương mại với Nga. Hàng chục doanh nghiệp vừa và nhỏ tại đây đã phá sản.

Những cái tên lớn như KONE hay Wärtsilä phải thu hẹp hoạt động và điều chỉnh chiến lược phát triển dài hạn. Lưu lượng hàng hóa qua cảng Helsinki và Kotka giảm mạnh, trong khi giao thông đường sắt giữa hai quốc gia gần như tê liệt, kéo theo hệ thống vận tải quốc gia bị giáng một đòn chí mạng.

Du lịch, vốn là nguồn thu quan trọng ở các tỉnh phía Đông như Nam Karelia, cũng gần như sụp đổ. Ước tính, việc vắng bóng du khách Nga khiến khu vực này thiệt hại khoảng 1 triệu eu ro mỗi ngày trong năm 2024. Hiệp hội doanh nghiệp địa phương cho rằng phải mất ít nhất một thập kỷ để khôi phục mức độ tương tác như trước khi đóng cửa biên giới phía Đông.

Thực tế, vị trí liền kề và các tuyến thương mại lâu đời đã tạo nên một hệ sinh thái hoàn chỉnh phục vụ người tiêu dùng Nga - từ thực phẩm, hàng hóa tiêu dùng cho đến hóa mỹ phẩm. Việc phá vỡ hệ sinh thái này không chỉ khiến doanh nghiệp mất thị trường mà còn xóa sổ toàn bộ chuỗi giá trị được xây dựng qua nhiều năm.

Khủng hoảng nghiêm trọng nhất xảy ra với ngành lâm nghiệp. Nga từng là thị trường tiêu thụ lớn với lượng nhập khẩu bột giấy, giấy và bìa carton khổng lồ. Các “ông lớn” như UPM và Stora Enso buộc phải thay đổi toàn diện chuỗi cung ứng và gấp rút tìm kiếm thị trường thay thế.

Cùng lúc đó, lệnh cấm vận gỗ nhập từ Nga của EU khiến Phần Lan mất nguồn nguyên liệu quan trọng. Năm 2021, Phần Lan từng nhập khẩu gỗ Nga trị giá tới 374,5 triệu eu ro, chiếm phần lớn trong 504 triệu eu ro giá trị xuất khẩu gỗ Nga sang các nước "không thân thiện".

Không còn lựa chọn, Phần Lan phải tăng cường khai thác rừng trong nước - sản lượng khai thác năm 2024 tăng lên 65 triệu m3, cao hơn 11 triệu so với 2023, đồng thời đẩy mạnh nhập khẩu từ Latvia, Estonia và Thổ Nhĩ Kỳ.

Tuy nhiên, cả hai biện pháp này đều không giải quyết được tình trạng thiếu hụt nguyên liệu. Giá gỗ tăng bình quân 10%, riêng nhóm gỗ cân đối tăng vọt 20%. Ngân hàng Trung ương Phần Lan cho biết lượng gỗ nhập khẩu năm 2023 chỉ bằng chưa tới 40% so với 2019, còn việc khai thác rừng trong nước vẫn không đủ bù đắp.

Trong khi đó, Nga đã nhanh chóng xoay trục xuất khẩu gỗ sang các “quốc gia thân thiện”. Năm 2023, tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Nga đạt 4 tỷ USD, tăng 1/3 so với năm trước. Trung Quốc đứng đầu danh sách nhập khẩu với 14 triệu m3, theo sau là Uzbekistan (2 triệu m3) và Kazakhstan (1,1 triệu m3). Ấn Độ và Hàn Quốc cũng tăng mạnh lượng nhập khẩu.

Còn tại Phần Lan, giá hàng hóa tiếp tục leo thang, có mặt hàng tăng tới vài chục phần trăm. Các chuyên gia kinh tế khẳng định Phần Lan đang mắc kẹt giữa lệnh trừng phạt của EU và các biện pháp đáp trả từ Nga.