Trung Quốc chuẩn bị tung thêm đòn hiểm khiến Mỹ tức tối, ngành ô tô toàn cầu 'náo loạn' trước nguy cơ đóng cửa trong 2 tháng

Các hãng ô tô toàn cầu đang ráo riết tìm nguồn cung đất hiếm quan trọng trước khi Trung Quốc siết chặt kiểm soát xuất khẩu.

Từ ngày 8/11, Trung Quốc sẽ kiểm soát xuất khẩu 5 nguyên tố đất hiếm mới: holmium, erbium, thulium, europium và ytterbium. Phía Mỹ chỉ trích các biện pháp này là một cú thâu tóm quyền lực trong chuỗi cung ứng toàn cầu và đề nghị có thể gia hạn thỏa thuận đình chiến thuế quan nếu Trung Quốc hủy bỏ chúng.

Nam châm đất hiếm được sử dụng trong nhiều bộ phận ô tô như gương chiếu hậu, loa, bơm dầu, cần gạt nước, cảm biến rò rỉ nhiên liệu và cảm biến phanh. Đối với xe điện, vai trò của chúng thậm chí còn lớn hơn nhiều.

Dù thỏa thuận giữa Mỹ và Trung Quốc đã tạm thời xoa dịu rủi ro gián đoạn nguồn cung, các kho dự trữ đã bị cạn kiệt sau đợt hạn chế tương tự hồi đầu năm, trong khi Bắc Kinh tiếp tục siết cấp phép xuất khẩu. Giờ đây, Trung Quốc mở rộng đáng kể danh mục kiểm soát, khiến doanh nghiệp toàn cầu đối mặt tình trạng khan hàng.

Khan hàng quy mô toàn cầu

Theo AlixPartners, Trung Quốc nắm tới 70% sản lượng khai thác đất hiếm, 85% công suất tinh luyện và khoảng 90% sản lượng hợp kim, nam châm đất hiếm toàn cầu. Danh mục kiểm soát mới của Bắc Kinh bao gồm các nguyên tố như ytterbium, holmium và europium – vốn cũng được dùng trong sản xuất ô tô.

“Tình hình đang rất căng thẳng”, Nadine Rajner, CEO công ty cung cấp bột kim loại NMD (Đức) cho biết. “Khách hàng nào cũng muốn tìm nguồn cung ngoài Trung Quốc”.

Rajner cho biết nhiều nước như Thụy Điển có trữ lượng đất hiếm dồi dào, nhưng lại thiếu mỏ và nhà máy tinh luyện để chế biến. Đối với nhóm đất hiếm nặng, Trung Quốc chiếm tới 99,8% công suất tinh luyện toàn cầu, khiến nguồn cung thay thế gần như không đáng kể. “Chúng tôi gần như đã bán hết hàng và tồn kho rất hạn chế”, Nadine Rajner nói.

Theo dữ liệu hải quan, lượng xuất khẩu nam châm đất hiếm của Trung Quốc trong tháng 9 giảm 6,1% so với tháng 8, xuống còn 5.774 tấn, chấm dứt chuỗi 3 tháng tăng trưởng liên tiếp. Trong đó, xuất khẩu sang Mỹ giảm 28,7%.

Dù có thể tái chế đất hiếm từ ô tô cũ, ngành này mới ở giai đoạn sơ khai. Tại Pháp, công ty Neutral – được Renault hậu thuẫn – hiện tái chế đất hiếm từ khoảng 400.000 xe mỗi năm và hợp tác với 15 thương hiệu châu Âu. Tuy nhiên, CEO Jean-Philippe Bahuaud thừa nhận thách thức lớn nhất là mở rộng quy mô.

Ngay cả khi nhà cung cấp Trung Quốc kịp giao đơn hàng trước thời điểm 8/11, hành trình vận chuyển bằng đường biển tới châu Âu cũng mất tới 45 ngày. Và nỗi lo về đất hiếm chỉ là một phần trong chuỗi rủi ro mà ngành xe hơi đang đối mặt.

Trung Quốc còn áp đặt hạn chế xuất khẩu pin lithium-ion và vật liệu pin, làm dấy lên lo ngại thiếu linh kiện cho xe điện. Tuần trước, tranh chấp sở hữu trí tuệ giữa Trung Quốc và Hà Lan liên quan hãng chip Nexperia cũng làm dấy lên nguy cơ đóng cửa nhà máy, bởi công ty này cung cấp lượng lớn chip cho linh kiện ô tô.

“Trung Quốc có thể khiến ngành ô tô tê liệt”

Tuy vậy, sự phụ thuộc sâu sắc vào đất hiếm của Trung Quốc vẫn là vấn đề nan giải nhất. “Họ có thể khiến toàn bộ ngành ô tô phải dừng hoạt động chỉ trong 2 tháng”, Ryan Grimm, Phó chủ tịch phụ trách phát triển nhà cung cấp của Toyota Bắc Mỹ, cảnh báo.

Bruno Gahery, Chủ tịch Bosch tại Pháp, Benelux và Nam – Tây Âu, cho biết các nhà sản xuất có thể “tăng cường tích trữ đất hiếm” trước thời hạn siết xuất khẩu. Tuy nhiên, đại diện một nhà cung cấp nam châm cho Hyundai tiết lộ dù đã gom hàng từ đầu năm, hầu hết kho dự trữ đều đã cạn kiệt.

Ba nguồn tin trong ngành cho biết các nhà xuất khẩu đất hiếm Trung Quốc đã nhận lượng đơn hàng lớn từ khách quốc tế ngay sau khi lệnh kiểm soát mới được công bố hôm 9/10.

Các hãng xe thì đang tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. General Motors cùng các nhà cung cấp lớn như ZF và BorgWarner đang phát triển động cơ EV có hàm lượng đất hiếm thấp hoặc không sử dụng đất hiếm. BMW và Renault đã sản xuất động cơ không dùng nam châm đất hiếm.

Tại Anh, công ty Monumo ứng dụng AI và mô phỏng công nghệ cao giúp khách hàng giảm trung bình 24% lượng đất hiếm trong động cơ – bao gồm nhiều hãng xe lớn trong top 10 toàn cầu.

Tuy nhiên, việc triển khai vẫn cần thời gian. Bắc Kinh có thể dễ dàng phá vỡ nỗ lực này bằng cách hạ giá bán, khiến các doanh nghiệp nản lòng.

Theo chuyên gia Andy Leyland của SC Insights, so với châu Âu, Mỹ đang coi mối đe dọa này nghiêm trọng hơn. “Trung Quốc luôn có thể bán rẻ hơn”, ông nói, đồng thời cho rằng các hãng xe khó biện minh chi phí cao hơn khi động cơ dùng nam châm đất hiếm rẻ hơn. “Đó là khoản đầu tư đầy rủi ro”.

Trong khi đó, Trung Quốc dự kiến ​​sẽ tiếp tục sử dụng quyền lực của mình để kiểm soát nguồn cung cấp đất hiếm.

Ông Jan Giese, giám đốc công ty giao dịch đất hiếm Tradium, nhận định: “Đây chưa phải là hồi kết của các biện pháp kiểm soát xuất khẩu”.

Tham khảo: Reuters , Japan Times