Vật đổi sao dời: Khoảng 20 năm trước, Mỹ là ông lớn không có đối thủ, hiện tại cục diện đã khác hoàn toàn

Theo một phân tích mới được công bố trên tạp chí Nature, Trung Quốc đã nổi lên như một cường quốc nghiên cứu hàng đầu thế giới, có mặt trong gần 90% các công nghệ được coi là thiết yếu đối với an ninh quốc gia và khả năng cạnh tranh kinh tế. Những phát hiện này phản ánh một sự đảo ngược đáng kể so với đầu thế kỷ, khi Hoa Kỳ thống trị hoàn toàn lĩnh vực nghiên cứu công nghệ tiên tiến.

Dữ liệu này đến từ Báo cáo Theo dõi Công nghệ Quan trọng của Viện Chính sách Chiến lược Úc (Australian Strategic Policy Institute's Critical Technology Tracker), đánh giá các nghiên cứu có tác động lớn trên 74 công nghệ hiện tại và mới nổi từ năm 2020 đến năm 2024. Trung Quốc đứng đầu trong 66 lĩnh vực đó, bao gồm năng lượng hạt nhân, sinh học tổng hợp, vật liệu tiên tiến và vệ tinh nhỏ. Hoa Kỳ chỉ dẫn đầu trong tám lĩnh vực, chẳng hạn như điện toán lượng tử và kỹ thuật địa chất.

Điều này đánh dấu một bước ngoặt lịch sử đáng kinh ngạc. Vào đầu những năm 2000, Mỹ dẫn đầu nghiên cứu ở hơn 90% các lĩnh vực công nghệ tương tự, trong khi Trung Quốc chỉ chiếm chưa đến 5%. Các nhà phân tích cho rằng sự thay đổi này làm nổi bật quy mô và tính nhất quán trong đầu tư dài hạn của Trung Quốc vào khoa học và công nghệ .

Các nhà nghiên cứu tham gia đánh giá cho rằng kết quả này không hoàn toàn gây ngạc nhiên, nhưng phạm vi dẫn đầu của Trung Quốc rất đáng chú ý. Ilaria Mazzocco thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho biết sự tiến bộ của Trung Quốc phản ánh sự hỗ trợ bền vững của nhà nước cho nghiên cứu và phát triển kết hợp với sự mở rộng nhanh chóng lực lượng lao động khoa học. Bà mô tả sự thống trị của Trung Quốc trên rất nhiều lĩnh vực tiên tiến là điều đáng kinh ngạc khi so sánh với Mỹ.

Công cụ theo dõi này đánh giá động lực học thuật hơn là thành công thương mại. Nó dựa trên cơ sở dữ liệu gồm hơn chín triệu bài báo nghiên cứu toàn cầu và xếp hạng các quốc gia dựa trên tỷ lệ đóng góp của họ vào top 10% các ấn phẩm được trích dẫn nhiều nhất trong mỗi lĩnh vực công nghệ . Phương pháp này làm nổi bật nơi các nghiên cứu có tầm ảnh hưởng đang được thực hiện, chứ không nhất thiết là nơi các công nghệ đang được sản xuất hoặc thương mại hóa.

Một lĩnh vực mà Trung Quốc thể hiện sự dẫn đầu nổi bật là điện toán đám mây và điện toán biên. Theo các nhà phân tích, điều này có thể phản ánh sự cấp bách của Bắc Kinh trong việc chuyển trí tuệ nhân tạo từ môi trường nghiên cứu sang triển khai quy mô lớn. Đặc biệt, điện toán biên phù hợp với trọng tâm của Trung Quốc vào các ứng dụng AI thực tiễn trong công nghiệp và cơ sở hạ tầng.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo không nên diễn giải kết quả này như bằng chứng về sự suy giảm của Mỹ. Steven Hai, một nhà kinh tế chính trị chuyên về đổi mới, lưu ý rằng Hoa Kỳ vẫn là một cường quốc trong hầu hết các lĩnh vực này, đặc biệt là trong thương mại hóa, sản xuất tiên tiến và hệ sinh thái công nghệ toàn cầu.

Việc phân tích cũng có những hạn chế. Số lượng ấn phẩm lớn không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với sự xuất sắc về kỹ thuật hoặc sản phẩm đáng tin cậy. Động cơ máy bay tiên tiến là một ví dụ, nơi Trung Quốc dẫn đầu về sản lượng nghiên cứu nhưng vẫn tụt hậu so với các nước phương Tây về độ bền và hiệu suất. Phương pháp luận cũng có thể ưu tiên các quốc gia có cộng đồng nghiên cứu lớn thường xuyên trích dẫn các công trình nghiên cứu trong nước.