Việt Nam có thể trở thành cường quốc đường sắt?

Theo Thứ trưởng Nguyễn Danh Huy , năm 2025 mang ý nghĩa đặc biệt đối với ngành đường sắt khi hàng loạt dự án, cơ chế và không gian hợp tác mới được “mở khóa”. Đây được xem là giai đoạn bản lề, đặt nền móng cho tham vọng lớn hơn trong thập niên tới: Đưa đường sắt trở thành trụ cột của hệ thống giao thông và logistics quốc gia, thay vì chỉ dừng lại ở vai trò duy trì, khai thác hạ tầng cũ.

Từ thực tiễn phát triển của thế giới, lãnh đạo Bộ Xây dựng nhấn mạnh quan điểm mang tính nguyên tắc: “Để trở thành một cường quốc đường sắt, không một quốc gia nào (kể cả Tây Ban Nha hay Trung Quốc) có thể thành công mà thiếu sự hỗ trợ mạnh mẽ từ ngân sách Nhà nước".

Theo Thứ trưởng Nguyễn Danh Huy, đây không chỉ là so sánh kinh nghiệm, mà là kết luận rút ra từ con đường phát triển đường sắt của nhiều quốc gia.

Những nước được coi là hình mẫu đều phải trải qua giai đoạn đầu tư công kéo dài với quy mô rất lớn, chấp nhận chi phí ban đầu cao và thời gian thu hồi vốn dài, để đổi lại lợi ích kinh tế - xã hội tổng thể trong nhiều thập kỷ. Theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng không thể được nhìn nhận như một dự án thuần túy kinh doanh, mà là hạ tầng nền tảng gắn với chiến lược phát triển quốc gia.

Năm nay, nhiều dự án chiến lược chính thức được khởi động. Điểm nhấn quan trọng là việc thúc đẩy hợp tác đường sắt Việt Nam - Trung Quốc , hướng tới kết nối liên vận quốc tế, qua đó mở rộng không gian phát triển cho vận tải đường sắt Việt Nam vươn ra thị trường khu vực và châu Âu thông qua hành lang phía Bắc.

Hành lang pháp lý cho ngành cũng từng bước được hoàn thiện. Luật Đường sắt sửa đổi cùng các nghị định liên quan đã tạo nền tảng pháp lý mới, xác lập rõ hơn vai trò trung tâm của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, không chỉ trong quản lý, khai thác đường sắt hiện hữu mà còn trong việc tham gia các dự án đường sắt mới ngay từ giai đoạn đầu tư.

Một nội dung khác được Thứ trưởng Nguyễn Danh Huy đặc biệt nhấn mạnh là vai trò của nguồn lực tài chính công trong quá trình tái cơ cấu ngành. Việc chuyển VNR về trực thuộc Bộ Tài chính không đơn thuần là thay đổi đầu mối quản lý, mà nhằm tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực ngân sách một cách chủ động, bài bản và dài hạn hơn.

Từ nền tảng tài chính đó, ngành đường sắt mới có điều kiện từng bước phát triển công nghiệp cơ khí đường sắt, tiếp nhận và làm chủ công nghệ, đồng thời chuẩn bị năng lực để tham gia các dự án đầu tư có quy mô lên tới hàng chục tỷ USD trong tương lai.

Bên cạnh vốn và hạ tầng, Thứ trưởng Nguyễn Danh Huy cũng chỉ rõ thách thức lớn về nguồn nhân lực. Với các dự án đường sắt hiện đại , đặc biệt là đường sắt tốc độ cao, nếu chỉ trông chờ vào đào tạo của nhà thầu hoặc vận hành theo cơ chế thị trường thuần túy, Việt Nam sẽ khó hình thành được đội ngũ nhân lực đủ mạnh và bền vững.

Do đó, vị lãnh đạo Bộ Xây dựng cho rằng cần có cơ chế đặt hàng đào tạo từ ngân sách Nhà nước, coi đây là một cấu phần của đầu tư công cho đường sắt, tương tự như cách nhiều quốc gia đã và đang triển khai.

Đặc biệt, đầu tư cho đường sắt không phải là chi phí ngắn hạn, mà là lựa chọn chiến lược mang tính thế hệ. Chỉ khi Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, lấy ngân sách làm trụ cột ban đầu, ngành đường sắt mới có thể bứt phá, tạo động lực lan tỏa cho tăng trưởng kinh tế, logistics và phát triển bền vững.