Vươn lên từ ‘đổ nát’ và lạm phát 900%, nền kinh tế nghìn tỷ USD của EU đối mặt thách thức mới sau hơn 3 thập kỷ

 Sau khi Bức tường Berlin sụp đổ năm 1989, nền kinh tế Ba Lan tụt xuống đáy trong số các quốc gia có thu nhập trung bình thấp, với lạm phát 900%. Nhưng sau hơn 3 thập kỷ, quốc gia Đông Âu này đã trở thành thành viên mới nhất của “câu lạc bộ nghìn tỷ đô” – nhóm những nền kinh tế có GDP vượt 1.000 tỷ USD.

Tuy nhiên, chính hệ thống kinh tế toàn cầu từng tạo nền tảng cho “phép màu Ba Lan ” đang rạn nứt. Chính sách bảo hộ và các cuộc chiến thương mại dưới thời Tổng thống Donald Trump đã làm đảo lộn các mối quan hệ đồng minh, gây biến động sâu rộng trong các ngành từ ô tô đến nông nghiệp. An ninh giờ phụ thuộc nhiều hơn vào tái vũ trang hơn là hợp tác kinh tế. Trong khi đó, Trung Quốc – từng được xem là nguồn hàng giá rẻ và cơ hội mở rộng thị trường – nay bị nhìn nhận như một đối thủ kinh tế đáng gờm.

Câu hỏi đặt ra là liệu Ba Lan – và các nước châu Âu từng hưởng lợi từ thời kỳ hợp tác quốc tế – có thể tiếp tục duy trì đà tăng trưởng trong bối cảnh trật tự toàn cầu đang thay đổi? Đặc biệt khi chiến sự Nga – Ukraine chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, tăng trưởng toàn cầu chậm lại, giá năng lượng leo thang và chính sách của Nhà Trắng có thể thay đổi nhanh chóng.

“Mọi người đang tự hỏi liệu thời kỳ hoàng kim đã kết thúc chưa”, ông Pawel Pustelnik, Giám đốc điều hành công ty công nghệ Future Processing, nói. “Đây là một thời điểm rất khó khăn với chúng tôi”.

Future Processing được thành lập năm 2000, khi Ba Lan chuyển mình sang nền kinh tế thị trường. Công ty hiện đạt doanh thu 70 triệu USD/năm với 800 nhân viên.

Trụ sở của công ty đặt tại Gliwice. Đây vốn là khu mỏ than cũ được cải tạo thành trung tâm công nghệ và giáo dục. Thay vì khói bụi và xe xúc than, nơi đây có trường mầm non cho con em nhân viên và sân thể thao.

Cuộc cải cách “liệu pháp sốc” do cựu Bộ trưởng Tài chính Leszek Balcerowicz khởi xướng trong thập niên 1990 đã đặt nền móng cho quá trình chuyển đổi. Bước ngoặt lớn đến vào năm 2004, khi Ba Lan gia nhập Liên minh châu Âu (EU), mở ra dòng vốn khổng lồ để xây dựng đường cao tốc, sân bay, hệ thống thoát nước, viện bảo tàng và nhà hát.

Vai trò thành viên EU cũng buộc Ba Lan phải cải thiện khung pháp lý, nâng cao tiêu chuẩn quản trị và mở cửa thị trường nội khối, thúc đẩy dòng vốn đầu tư, chuyển giao công nghệ và lao động chất lượng cao. Nhờ vậy, nước này phát triển thành nền kinh tế đa dạng, với thế mạnh về nông nghiệp, y tế, ô tô, công nghệ và dịch vụ tài chính.

“Thị trường nội địa 38 triệu dân đã đủ lớn để chúng tôi phát triển”, ông Szymon Janota, Giám đốc điều hành Graylight Imaging, cho biết.

Từ năm 1995 đến 2024, quy mô nền kinh tế Ba Lan đã tăng gấp 3 lần, và vẫn nằm trong nhóm tăng trưởng nhanh nhất châu Âu.

Thách thức mới

Cuộc chiến Nga – Ukraine từ năm 2022 đã giáng đòn mạnh vào châu Âu, khiến nguồn năng lượng giá rẻ từ Nga bị cắt đứt và trật tự kinh tế chung lung lay. Ba Lan hiện phải vật lộn với chi phí năng lượng cao, quy định ngặt nghèo của EU và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ Mỹ và Trung Quốc.

Các chính sách thuế quan mà ông Trump áp đặt lên châu Âu đã làm gia tăng bất ổn. Ba Lan không xuất khẩu nhiều sang Mỹ, nhưng ngành công nghiệp ô tô và chuỗi cung ứng của nước này lại phụ thuộc vào Đức, quốc gia chịu tác động trực tiếp.

“Chúng tôi chưa rõ điều này sẽ ảnh hưởng ra sao trong dài hạn”, ông Pawel Cygan, CEO công ty cung cấp phụ tùng ô tô Kirchhoff Polska, nói.

Một hiệp định thương mại sắp được EU ký với khối Mỹ Latin cũng có thể gây bất lợi, khi hàng nông sản và gia cầm giá rẻ từ khu vực này cạnh tranh với nông dân Ba Lan .

Ngoài ra, Warsaw đã tăng mạnh ngân sách quốc phòng – dự kiến đạt 5% GDP vào năm tới, mức cao nhất trong khối NATO. Lực lượng vũ trang của Ba Lan hiện lớn hơn cả của Đức, Pháp hay Anh. Tuy nhiên, phần lớn khoản chi được dùng để mua vũ khí từ Mỹ, nên tác động lan tỏa trong nước còn hạn chế.

Sức ép xung đột cũng khiến nhiều nhà đầu tư nước ngoài trì hoãn kế hoạch, theo ING Bank Poland. Ba công ty ngoại dự định đầu tư vào Khu kinh tế đặc biệt Katowice đã rút lui, dù sau đó được thay thế bởi 3 doanh nghiệp quốc phòng mới.

Một điểm sáng hiếm hoi là hơn 1 triệu người tị nạn Ukraine đã định cư tại Ba Lan – góp phần mở rộng lực lượng lao động và nguồn thu thuế. Theo báo cáo của Deloitte cho Cơ quan Tị nạn Liên Hợp Quốc, nhóm người này giúp GDP của Ba Lan tăng thêm 2,7%, tương đương 27 tỷ USD.

“Người nhập cư đã thúc đẩy kinh tế và nâng cao kỹ năng lực lượng lao động”, ông Jerzy Kufel, CEO công ty công nghệ Iteo, chia sẻ.

Thế giới đang bước vào giai đoạn “phi toàn cầu hóa”, buộc các doanh nghiệp Ba Lan phải điều chỉnh. Ông Janota của Graylight cho biết công ty ông chỉ có đối thủ ở Mỹ và Trung Quốc, và xu hướng sản xuất nội địa đang gia tăng.

“Chúng tôi chứng kiến làn sóng dịch chuyển sản xuất về Trung và Đông Âu”, ông Pawel Gierynski, Giám đốc quỹ đầu tư Abris Capital, nói.

Sau nhiều biến động lịch sử, người Ba Lan đã quen với việc thích ứng nhanh. Giám đốc Hiệp hội Phần mềm Ba Lan Marta Kepa nhận xét. “Lịch sử khiến chúng tôi trở nên linh hoạt”.

Tham khảo: NYT