Học thành công của Nhật Bản và Hàn Quốc: Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình bằng cách nào?

Vào ngày 21/2, tại hội nghị Chính phủ với các địa phương thực hiện kết luận của Trung ương, các nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ về tăng trưởng kinh tế, Thủ tướng khẳng định, tăng trưởng GDP là yếu tố quan trọng nhất với việc thực hiện 2 mục tiêu tới năm 2030 là nước đang phát triển, công nghiệp hiện đại, có thu nhập trung bình cao; năm 2045 là nước phát triển, thu nhập cao, tăng trưởng GDP sẽ tác động tới quy mô nền kinh tế, thu nhập bình quân đầu người, xếp hạng quy mô GDP trên thế giới.

"Không còn cách nào khác, chúng ta phải duy trì tăng trưởng cao, bền vững liên tục trong thời gian từ nay tới 2045, chỉ có như vậy mới vượt qua được bẫy thu nhập trung bình và vươn lên, đạt được các mục tiêu chiến lược, thực hiện khát vọng trong kỷ nguyên mới, phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng, nhân dân ngày càng ấm no và hạnh phúc", Thủ tướng nhấn mạnh.

Mới đây, vào ngày 19/12, Việt Nam chính thức khởi công, khánh thành 234 dự án, với tổng mức đầu tư hơn 3,4 triệu tỷ đồng tạo đòn bẩy cho tăng trưởng dài hạn. Dự lễ khởi công, khánh thành và thông xe kỹ thuật các công trình, Thủ tướng cho biết, nhằm hiện thực hóa 2 mục tiêu chiến lược 100 năm, trong đó tập trung phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại - một trong ba đột phá chiến lược - có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, mở ra không gian phát triển mới, tạo nền tảng cho phát triển đất nước nhanh và bền vững.

GS. Trần Thọ Đạt, thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính và Tiền tệ Quốc gia, Chủ tịch Hội đồng khoa học và Đào tạo, Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, sự kiện ngày 19/12 mang ý nghĩa nhiều mặt, cả về kinh tế, chính trị và phát triển dài hạn. Điều quan trọng cần nhấn mạnh là đây không chỉ là việc khởi công các dự án đầu tư mới, mà là một chuỗi hành động đồng bộ bao gồm khởi công, khánh thành, thông xe kỹ thuật và đưa vào vận hành thực tế hàng trăm công trình hạ tầng trên phạm vi cả nước.

Dưới góc độ phát triển, đầu tư công chỉ thực sự phát huy vai trò khi nó chuyển hóa thành năng lực hiện thực của nền kinh tế, tức là thành kết cấu hạ tầng vận hành được, kết nối được và tạo điều kiện cho lưu thông hàng hóa, dịch vụ, lao động và vốn. Việc nhiều công trình đã hoàn thành và đưa vào sử dụng cho thấy tư duy điều hành đã có bước chuyển quan trọng, từ "đầu tư theo kế hoạch" sang "đầu tư gắn với kết quả đầu ra và hiệu quả thực chất".

Trong bối cảnh các động lực tăng trưởng truyền thống đang chịu tác động bất lợi từ môi trường bên ngoài, việc phát huy vai trò của đầu tư và đầu tư công là hoàn toàn phù hợp với yêu cầu ổn định kinh tế vĩ mô và duy trì nhịp độ tăng trưởng. Tuy nhiên, ý nghĩa sâu xa hơn của sự kiện này là ở chỗ, đầu tư công đang được sử dụng như một công cụ để củng cố nền tảng phát triển dài hạn, chứ không chỉ là giải pháp tình thế ngắn hạn.

Hơn nữa, để các công trình hạ tầng đã và đang đầu tư thực sự đóng góp hiệu quả cho tăng trưởng nhanh, xanh và bền vững, yếu tố có ý nghĩa quyết định chính là tính kết nối và tích hợp của hệ thống hạ tầng trong một chỉnh thể thống nhất, gắn với Quy hoạch tổng thể quốc gia và chiến lược phát triển dài hạn.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia vượt qua bẫy thu nhập trung bình không phải nhờ xây dựng nhiều công trình đơn lẻ, mà nhờ hình thành được các hệ thống hạ tầng đồng bộ, kết nối đa phương thức và có khả năng tạo ra hiệu ứng mạng lưới.

Theo số liệu tính toán của World Bank và IMF, hiện nay có khoảng 86 quốc gia và vùng lãnh thổ đạt mức thu nhập trung bình cao (từ 14.000 USD trở lên). Trong đó, chỉ có 43 nước vượt qua được bẫy thu nhập trung bình, trở thành nước thu nhập cao, chủ yếu là các quốc đảo và các thiên đường thuế. Đối với châu Á, ngoài các nước giàu tài nguyên ở khu vực Trung Đông, chỉ có Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Singapore đã làm được việc này.

Theo GS. Trần Thọ Đạt, Hàn Quốc, Nhật Bản hay Trung Quốc đều đặc biệt coi trọng việc kết nối giữa đường sắt cao tốc, đường bộ cao tốc, cảng biển, sân bay, các trung tâm kinh tế và đô thị lớn.

Đối với Việt Nam, điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong giai đoạn hiện nay. Trục đường bộ cao tốc Bắc-Nam, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam trong tương lai, hệ thống cảng biển, sân bay quốc tế và các trung tâm logistics cần được quy hoạch và triển khai như những bộ phận cấu thành của một hệ thống hạ tầng quốc gia thống nhất, chứ không phải là các dự án độc lập.

Nếu các sân bay không được kết nối hiệu quả với các trung tâm kinh tế và đô thị bằng đường bộ cao tốc, đường sắt, nếu các tuyến cao tốc không gắn với các cực tăng trưởng, khu công nghiệp, khu kinh tế, nếu các dự án hạ tầng số không song hành với hạ tầng vật chất, thì hiệu quả tổng thể của đầu tư công sẽ bị hạn chế đáng kể. Nói cách khác, đầu tư công chỉ phát huy đầy đủ hiệu quả khi chuyển từ tư duy "xây công trình" sang tư duy "xây hệ thống", GS. Trần Thọ Đạt nhấn mạnh.