Bị trừng phạt hàng loạt, 'đội tàu bóng tối' của Nga vẫn phình to: Số tàu tăng 45% trong 1 năm, gần 1.000 tàu liên tục di chuyển, phương Tây đang 'tiếp tay'?

Ngay từ khi mâu thuẫn Nga - Ukraine bùng phát, phương Tây đã nhanh chóng áp đặt loạt trừng phạt nhằm làm tê liệt doanh thu xuất khẩu dầu mỏ của Moscow.

Thế nhưng sau gần 3 năm, thực tế lại cho thấy một điều ngược lại. Nga không chỉ tiếp tục bán dầu, mà còn xây dựng thành công một hệ thống vận chuyển dầu mỏ ngầm khổng lồ để né lệnh cấm, duy trì dòng tiền và giữ cho cỗ máy chiến tranh vận hành.

Theo dữ liệu từ S&P Global Market Intelligence, đội tàu "bóng tối" hiện chiếm khoảng 17% tổng số tàu chở dầu đang hoạt động toàn cầu, với khoảng 940 con tàu, tăng 45% chỉ sau một năm. Đây là các tàu cũ, thường có tuổi đời khoảng 20 năm, còn mức trung bình của ngành là 13 năm, mang "quốc tịch" các nước thứ 3, không sử dụng bảo hiểm chính thống và thường xuyên cung cấp tín hiệu định vị giả để che giấu hành trình vận chuyển dầu Nga.

Chiêu thức né tránh trừng phạt này bắt đầu phổ biến từ cuối năm 2022, khi châu Âu cấm vận dầu Nga vận chuyển đường biển và G7 áp giá trần 60 USD/thùng đối với dầu Nga. Để lách luật, các tàu Nga đã bỏ bảo hiểm quốc tế, mua bảo hiểm từ các công ty có hoạt động không rõ ràng hoặc không có bảo hiểm, đồng thời thay đổi quốc tịch tàu liên tục để tránh bị theo dõi.

Chiến lược này giúp Nga tiếp tục xuất khẩu hàng triệu thùng dầu mỗi ngày đến Ấn Độ và Trung Quốc, 2 khách hàng lớn sẵn sàng mua với giá chiết khấu cao. Trong khi đó, các bên mua lại được hưởng lợi kép là giá rẻ và có thể phủ nhận nguồn gốc nếu cần.

Tuy nhiên, việc vận hành một hạm đội gồm hàng trăm tàu già cỗi, không bảo hiểm và thiếu kiểm soát cũng kéo theo rủi ro nghiêm trọng cho môi trường biển.

Natalia Gozak, Giám đốc văn phòng Greenpeace Ukraine, cảnh báo: “Thiếu bảo hiểm kết hợp với đội tàu cũ là công thức cho một thảm họa tràn dầu.” Nguy cơ không chỉ nằm ở tai nạn thông thường, các tàu bí mật cũng bị nghi ngờ tham gia vào các hoạt động phá hoại hạ tầng dưới biển như cáp viễn thông hay đường ống dẫn khí, vốn rất khó truy vết.

Theo báo cáo mới đây của Văn phòng Kiểm toán Chính phủ Mỹ (GAO), hạm đội bóng tối đã làm suy yếu hiệu quả của cơ chế áp giá trần, giúp Nga tiếp tục thu hàng tỷ USD và tài trợ cho các hoạt động quân sự. Nhưng giới chức phương Tây cũng thừa nhận rằng, áp đặt trừng phạt là phần dễ, thực thi mới là thách thức.

Mỹ, EU, Anh, Canada và Úc đã đồng loạt đưa hơn 500 tàu thuộc “đội tàu bóng tối” vào danh sách đen, khiến các cảng biển ngần ngại tiếp nhận chúng. Nhưng giống như trò chơi "đập chuột" mà đại diện EU David O’Sullivan ví von, khi một tàu bị chặn, Nga lại bổ sung nga y tàu khác vào hệ thống. Các tàu bóng tối cũng liên tục đổi tên, đổi cờ, sang mạn giữa biển để chuyển hàng, khiến việc theo dõi và cưỡng chế thêm phần phức tạp.

Song, phía phương Tây vẫn khẳng định rằng các biện pháp hiện tại đã khiến Nga phải chịu tác động lớn. Chi phí duy trì đội tàu bóng tối, vận chuyển dầu đi xa hơn, tự mua bảo hiểm và đánh đổi uy tín trong thương mại quốc tế là những gánh nặng mà Moscow không thể phủ nhận.

Dù vậy, nhiều chuyên gia cảnh báo hậu quả lâu dài của việc hình thành một nền kinh tế vận tải trái phép có quy mô toàn cầu. Ian Ralby, chuyên gia an ninh hàng hải, nhận định: “Thay vì loại bỏ được Nga khỏi thị trường, Mỹ và đồng minh chỉ khiến họ rời khỏi thị trường hợp pháp và phát triển mạnh mẽ ở một thị trường 'ngầm' mà chính phương Tây vô tình tạo ra.”

Tham khảo NYT