Chất lượng không khí gần chót bảng, thu ở đâu, chi thế nào để người dân Việt Nam được hít thở không khí sạch?

Phát biểu tại Tọa dàn Chính sách về Tổn thất kinh tế của Ô nhiễm không khí và các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm do trường Đại học Kinh tế Quốc dân (ĐHKTQD) tổ chức, PGS.TS Đinh Đức Trường - Trưởng Khoa Môi trường, BĐKH và Đô thị của ĐHKTQD đánh giá, nền kinh tế Việt Nam đang là một nền kinh tế "nâu".

PGS dẫn chứng, trong giai đoạn 2006-2014, trong khi năng lượng tiêu thụ tăng tới 12-13% thì tăng trưởng kinh tế chỉ ở mức trung bình 6,5%. Tính trong giai đoạn 2006-2015, cường độ tiêu thụ năng lượng tăng tới 200%. 

Lượng CO₂ phát thải năm 2010 đã tăng tới 8 lần so với năm 1980, ước tính năm 2020 tăng gấp đôi so với 2010 và dự kiến năm 2030 sẽ tăng lên gấp 4 lần so với năm 2010. Bên cạnh đó, lượng nước thải cũng được ước tính tăng tới 15% mỗi năm, tương đương với 1 triệu m³ mỗi ngày đêm.

Ô nhiễm không khí không chỉ là vấn đề nóng tập trung ở các đô thị phát triển, các cụm, khu công nghiệp, mà đã rở thành mối quan tâm của toàn xã hội. Năm 2018, lượng người tử vong do ô nhiễm môi trường là 71.000 người, thì đã có tới 50.000 trong số đó chết do ô nhiễm không khí. Thiệt hại kinh tế của ô nhiễm không khí ước tính lên tới 10,82-13,63 tỷ USD - tương đương với 4,45-5,64% GDP Việt Nam năm 2018.

Theo Báo cáo Chỉ số năng lực môi trường 2018 (EPI), Việt Nam xếp thứ 132 trong số 180 nền kinh tế về thành tích môi trường nói chung, chất lượng không khí đứng thứ 159, cường độ phát thải xếp hạng 141, sức khỏe môi trường đứng thứ 129 và thành tích môi trường năm 2018 thu rất nhiều nước trong khu vực.

Trong 10 bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất tại Việt Nam có 6 bệnh liên quan đến đường hô hấp có nguyên nhân từ ô nhiễm không khí và chất lượng không khí. Trong cơ cấu bệnh tật, các bệnh về đường hô hấp cũng là 1 trong 5 nhóm bệnh bị mắc phải cao nhất.

Bên cạnh đó, các chất gây ô nhiễm không khí chính là thủ phạm gây ra hiện tượng lắng đọng và mưa axit, hủy hoại hệ sinnh thái, làm giảm tính bền vững của các công trình xây dựng và các dạng vật liệu. Ô nhiễm môi trường còn ảnh hưởng đến các hệ sinh thái tự nhiên và làm đẩy nhanh biến đổi khí hậu.

Mặc dù đã nhận thức được sự nghiêm trọng và đề xuất một số giải pháp để kiểm soát ô nhiễm không khí nhưng nhìn chung công tác quản lý ô nhiễm không khí tại Việt Nam vẫn còn những bất cập chưa được giải quyết triệt để. Đó là các vấn đề như hệ thống thể chế về môi trường không khí chưa đáp ứng yêu cầu (thiếu quy định đặc thù cho môi trường không khí, hệ thông tiêu chuẩn, quy chuẩn về môi trường không khí chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế, tính hiệu quả, hiệu lực thực thi chính sách, pháp luật chưa cao và thiếu tính gắn kết).

Hơn nữa, hoạt động quan trắc và kiểm soát nguồn thải còn yếu hay các hoạt động hỗ trợ (đầu tư, nghiên cứu khoa học công nghệ, sự tham gia của cộng đồng) chưa phát huy hiệu quả; ý thức tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường của các chủ nguồn thải còn hạn chế - đặc biệt là những cơ chế tài chính để quản lý ô nhiễm không khí.

Đứng trước vấn đề trên, PGS.TS Đinh Đức Trường chỉ ra 4 nguồn thu chính có thể sử dụng để giải quyết các vấn đề ô nhiễm môi trường: (1) thuế carbon; (2) phí ô nhiễm môi trường; (3) trái phiếu môi trường và (4) hợp tác công tư (PPP) - trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng bảo vệ môi trường.

Các khoản thu này cần được sử dụng để chi cho (1) giám sát và hệ thống xử lý vi phạm; (2) đầu tư cho năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; (3) hỗ trợ đầu tư hạ tầng và (4) tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh.