Doanh nghiệp Nhà nước đối diện 6 thách thức lớn

Số lượng doanh nghiệp nhà nước giảm mạnh

Tại Diễn đàn "Doanh nghiệp Nhà nước nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" do VOV tổ chức sáng 20/11, bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng, Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước, Bộ Tài chính - cho biết, ở bất kỳ quốc gia nào, kể cả những nước có thị trường phát triển, doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) luôn giữ vai trò quan trọng trong bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, an sinh xã hội và dẫn dắt các khu vực kinh tế khác. Tại Việt Nam, DNNN được xác định là một trong những thành tựu lớn của kinh tế nhà nước, song kết quả hoạt động vẫn chưa tương xứng với nguồn lực.

Bà Thủy cho biết quan điểm, chủ trương của Đảng đối với DNNN đã thay đổi qua các thời kỳ, gắn với tiến trình đổi mới, hội nhập. Nhìn lại có thể chia thành ba giai đoạn chính. Cụ thể, giai đoạn 1991-2001, số lượng DNNN giảm mạnh từ khoảng 12.000 xuống còn 500 doanh nghiệp. Giai đoạn 2001-2016, số lượng DNNN tiếp tục giảm từ 500 xuống khoảng 700 doanh nghiệp (tính theo nhóm phân loại mới). Từ năm 2017 đến nay, tốc độ sắp xếp giảm mạnh, số doanh nghiệp 100% vốn nhà nước chỉ giảm còn khoảng 200 đơn vị, song quá trình cơ cấu lại đã đi vào chiều sâu hơn.

Theo bà Thủy, đến nay cả nước có 866 doanh nghiệp có vốn Nhà nước , trong đó khoảng 500 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước. DNNN đóng góp khoảng 12,5% GDP và 27-30% tổng thu ngân sách (không kể dầu thô), tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, hạ tầng, viễn thông, logistic, an ninh - quốc phòng.

Bà Thủy chỉ ra 6 thách thức lớn với DNNN: Vai trò dẫn dắt chưa rõ nét, khả năng tạo chuỗi giá trị và liên kết với khối tư nhân còn hạn chế; nguồn lực vốn, tài sản chưa được khơi thông do quy định pháp lý còn chặt chẽ; tính chủ động và cạnh tranh còn thấp, nhiều quyết định kinh doanh phải chờ phê duyệt gây chậm cơ hội; hiệu quả hoạt động chưa tương xứng, một số doanh nghiệp thua lỗ kéo dài, mất an toàn tài chính; quản trị doanh nghiệp chậm đổi mới, chưa tiệm cận thông lệ quốc tế; cổ phần hóa, thoái vốn còn chậm, quyết toán kéo dài, không đạt yêu cầu.

Hoàn thiện quản trị DNNN

Ông Nguyễn Tất Thái - Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, thống kê - ổn định tiền tệ, tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - cho biết, tại Việt Nam, hệ thống 4 ngân hàng thương mại nhà nước (Vietcombank, VietinBank, BIDV, Agribank ) hiện nắm giữ tổng tài sản hơn 9,36 triệu tỷ đồng, chiếm tỷ trọng lớn của khu vực DNNN. Dư nợ tín dụng của nhóm này chiếm tới 44% toàn hệ thống.

Tuy vậy, ông Thái nhấn mạnh nhiều thách thức lớn. Trước hết là hạn chế về vốn và cơ chế đầu tư vốn nhà nước. Tăng trưởng tài sản nhanh nhưng vốn điều lệ của các ngân hàng thương mại nhà nước chỉ chiếm khoảng 20% toàn hệ thống, thấp hơn nhiều so với khối ngân hàng cổ phần. Việc tăng vốn gặp khó kéo dài khiến hệ số an toàn vốn giảm, hạn chế khả năng cung ứng tín dụng, tài trợ dự án lớn và vai trò dẫn dắt chính sách. Cùng với đó, nhiều DNNN vẫn phụ thuộc mạnh vào vốn vay , hệ số nợ cao, hiệu quả chưa tương xứng với nguồn lực.

Ông Lê Quang Thuận - Trưởng Ban Phát triển doanh nghiệp và môi trường kinh doanh, Viện Chiến lược và chính sách kinh tế - tài chính, Bộ Tài chính - nhấn mạnh, một trong những hạn chế lớn nhất của DNNN hiện nay là chậm đổi mới quản trị doanh nghiệp . Mặc dù Nghị quyết 12 năm 2017 đã đặt ra yêu cầu cải thiện quản trị theo thông lệ quốc tế, nhưng đến nay tiến độ vẫn còn rất chậm. Các khuyến nghị của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) - bộ tài liệu hàng trăm trang - chỉ ra nhiều yêu cầu quan trọng mà Việt Nam cần thực hiện mạnh mẽ hơn.

Ông Thuận đề xuất Việt Nam cần tăng cường tính tự chủ và trách nhiệm của HĐQT; minh bạch hóa mục tiêu đầu tư của Nhà nước tại từng doanh nghiệp; hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, nhà đầu tư và các bên liên quan; đồng thời yêu cầu DNNN đi đầu trong chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và trách nhiệm xã hội.