EVFTA sau 5 năm: Việt Nam - EU giao thương gần 300 tỷ USD

EVFTA – Đòn bẩy mở rộng thị trường, hội nhập tiêu chuẩn

Theo Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham): Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) có hiệu lực từ ngày 1/8/2020, là một trong những hiệp định toàn diện nhất mà EU từng ký với một quốc gia đang phát triển. Sau 5 năm triển khai, EVFTA đã đưa tổng kim ngạch thương mại song phương đạt 298 tỷ USD tính đến tháng 5/2025, tương đương gần 40% tổng giá trị thương mại tích lũy giữa hai bên trong hơn 30 năm qua.

Đồng thời, EVFTA cũng giúp Việt Nam trở thành đối tác thương mại lớn nhất của EU tại ASEAN và xếp hạng 16 toàn cầu. Các mặt hàng xuất khẩu chính từ Việt Nam sang EU gồm điện tử, dệt may, nội thất và nông sản. Ngược lại, EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba và là nguồn nhập khẩu lớn thứ tư của Việt Nam, với các sản phẩm chiến lược như máy móc, công nghệ xanh, dược phẩm và phương tiện vận tải.

Không chỉ xóa bỏ hơn 70% thuế quan ngay khi có hiệu lực, EVFTA còn cam kết gỡ bỏ 99% thuế quan trong lộ trình dài hạn. Cùng với đó, hiệp định còn hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng thị trường, tăng cường bảo hộ sở hữu trí tuệ, nâng cao tính minh bạch trong quy định pháp luật, tạo thuận lợi trong thương mại hai chiều.

Theo Chủ tịch EuroCham Bruno Jaspaert, trong bối cảnh nhiều rào cản thương mại đơn phương và xu hướng chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, EVFTA trở thành biểu tượng của tinh thần hợp tác và niềm tin giữa các nền kinh tế. Ngoài ra, ông nhấn mạnh rằng các tiêu chuẩn minh bạch, thị trường mở và hài hòa về pháp lý là yếu tố nền tảng để thúc đẩy phát triển bền vững.

Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) quý 2/2025 của EuroCham cho thấy 66% doanh nghiệp đang tích cực giao thương trong khuôn khổ EVFTA, với gần 100% doanh nghiệp có hiểu biết nhất định về hiệp định. Đáng chú ý, 50% trong số này ghi nhận mức lợi ích từ trung bình đến đáng kể, với mức tăng lợi nhuận ròng trung bình đạt 8,7%, cá biệt có doanh nghiệp đạt 25%.

Tuy nhiên, doanh nghiệp không chỉ kỳ vọng vào ưu đãi thuế quan mà còn hưởng lợi từ việc tiếp cận thị trường nội địa đang phát triển nhanh của Việt Nam – đặc biệt là các lĩnh vực như nông nghiệp bền vững, chuyển đổi số và năng lượng tái tạo.

Thực thi hiệu quả và cải cách: Chìa khóa phát huy EVFTA

Bên cạnh đó, một thách thức lớn trong quá trình thực hiện EVFTA là các quy định về Quy tắc Xuất xứ – yếu tố bắt buộc để được hưởng ưu đãi thuế quan. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nguyên phụ liệu nhập khẩu từ nước thứ ba, khiến việc chứng minh xuất xứ hợp lệ gặp khó khăn.

Dù EVFTA cho phép cộng gộp xuất xứ từ một số quốc gia, song quy trình chứng từ vẫn còn phức tạp. Khoảng 37% doanh nghiệp cho biết thường xuyên gặp chênh lệch trong định giá hải quan, làm tăng chi phí và giảm sức cạnh tranh. Mặt khác, việc chưa thống nhất giữa các cơ quan chức năng cũng là rào cản đáng kể.

Ông Jean-Jacques Bouflet – Phó Chủ tịch EuroCham, người từng là nhà đàm phán EVFTA cho rằng các điều khoản của hiệp định được thiết kế để tối ưu hiệu quả và tính bao trùm. Tuy nhiên, thực thi là một quá trình dài, cần sự điều chỉnh liên tục và tư duy lấy doanh nghiệp làm trung tâm.

Chứng nhận xuất xứ (C/O) hiện được xem là công cụ quan trọng để doanh nghiệp tận dụng ưu đãi thuế. Năm 2024, Việt Nam đã cấp trên 1,8 triệu C/O ưu đãi với tổng giá trị xuất khẩu vượt 100 tỷ USD. Riêng xuất khẩu sang EU đạt mức cao nhất từ trước tới nay với 51,7 tỷ USD, tăng 18,4% so với cùng kỳ.

Từ tháng 5/2025, Việt Nam đã bắt đầu tập trung hóa quy trình cấp C/O và hướng tới xây dựng nền tảng số quốc gia. Tuy vậy, hiện vẫn tồn tại sự chênh lệch lớn về thời gian xử lý, từ dưới 24 giờ đến trên một tuần. Do đó, EuroCham kiến nghị đẩy mạnh đăng ký điện tử và cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ nhằm tiết kiệm chi phí, thời gian và tăng hiệu quả thương mại.

Cải cách thể chế và củng cố quan hệ đối tác

Từ cuối năm 2024, Việt Nam đã triển khai nhiều cải cách cơ cấu mạnh mẽ: sáp nhập bộ, ngành và địa phương; tinh gọn 30% bộ máy hành chính; ứng dụng VNeID cho định danh doanh nghiệp và công bố Chỉ số FTA đầu tiên trong cả nước vào năm 2025.

Theo đó, Chỉ số FTA do Bộ Công Thương chủ trì xây dựng giúp chính quyền các cấp định hướng hiệu quả hội nhập kinh tế, nâng cao tính minh bạch và năng lực thực thi. Đây là nền tảng để hoạch định chính sách phát triển xuất khẩu bền vững và thu hút đầu tư dài hạn.

"Chúng tôi chứng kiến một Chính phủ sẵn sàng cải cách, đối thoại và hành động cụ thể. Các chỉ số kinh tế cho thấy Việt Nam đang bước vào thời kỳ tăng trưởng mạnh mẽ, đúng như kỳ vọng của lãnh đạo cấp cao", Chủ tịch EuroCham Bruno Jaspaert nói.

EuroCham vẫn tiếp tục duy trì đối thoại với Chính phủ Việt Nam, tổ chức tọa đàm chuyên ngành, đối thoại với Thủ tướng và đưa thông điệp cải cách đến các cơ quan EU tại Brussels trong quý 1/2025.

EU hiện vẫn là đối tác kinh tế ổn định và bền vững của Việt Nam. EuroCham cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng và hội nhập. Theo EuroCham, việc cải cách thủ tục hải quan, đơn giản hóa quy trình hành chính và nâng cao hiệu quả thực thi chính sách sẽ là bước đi tất yếu để EVFTA tiếp tục phát huy tối đa tiềm năng.

Trong bối cảnh quốc tế nhiều biến động, EVFTA là một trong số 17 FTA mà Việt Nam đã ký kết, góp phần củng cố vai trò trung tâm của Việt Nam trong mạng lưới thương mại toàn cầu. Cùng lúc đó, Hiệp định Bảo hộ Đầu tư (EVIPA) giữa EU và Việt Nam vẫn đang chờ được phê chuẩn bởi một số nước thành viên EU.

Khi có hiệu lực, EVIPA sẽ tạo khuôn khổ pháp lý bảo vệ và thúc đẩy dòng vốn đầu tư chất lượng cao từ châu Âu vào Việt Nam. Hơn nữa, khả năng nâng cấp quan hệ lên "Đối tác Chiến lược Toàn diện" giữa EU và Việt Nam đang được kỳ vọng sẽ được thúc đẩy trong thời gian tới.

Đại sứ EU Julien Guerrier khẳng định: Sau 5 năm, EVFTA đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong thúc đẩy thương mại, xây dựng lòng tin và tạo ra lợi ích thiết thực cho cả hai phía. Ngoài ra, ông Julien Guerrier nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác lâu dài giữa EU và Việt Nam để đạt mục tiêu phát triển xanh và bền vững.