Hàng trăm cá heo chết dồn dập suốt 2 tháng ở Amazon, nước hồ chuyển đỏ: Giới khoa học đứng ngồi không yên

Hàng trăm cá heo chết bất thường trên sông Amazon

Trong hai năm gần đây, lưu vực sông Amazon liên tục chứng kiến những sự cố sinh thái nghiêm trọng. Đáng chú ý nhất là hiện tượng hàng trăm cá heo nước ngọt chết bất thường tại nhiều hồ thuộc khu vực trung tâm Amazon, đặc biệt là hồ Tefé của Brazil. Những đợt tử vong diễn ra dồn dập suốt 2 tháng, khiến dư luận quốc tế đặt câu hỏi về điều gì đang thực sự xảy ra với hệ sinh thái lớn nhất hành tinh.

Theo nghiên cứu công bố ngày 6/11/2025 trên tạp chí Science, nhóm của nhà thủy văn Ayan Fleischmann đã chính thức xác định nguyên nhân gây ra đợt cá heo chết hàng loạt vào cuối năm 2023. Nhóm ghi nhận nhiệt độ nước tại hồ Tefé có thời điểm đạt 41 độ C, mức nhiệt vượt xa ngưỡng chịu đựng của phần lớn sinh vật nước ngọt. Đây là con số gây sốc, bởi nhiệt độ nước bình thường tại các hồ Amazon thường chỉ dao động từ 29 đến 30 độ C.

Khảo sát tại 10 hồ lớn trong lưu vực trung tâm cho thấy một nửa trong số đó có nhiệt độ nước ban ngày vượt 37 độ C. Riêng tại hồ Tefé, diện tích mặt nước bị thu hẹp tới 75 phần trăm do hạn hán, khiến ánh nắng tác động trực tiếp xuống toàn bộ cột nước. Điều đáng lo ngại hơn là sự gia tăng nhiệt độ không chỉ xảy ra ở bề mặt mà còn lan xuống độ sâu khoảng 2 mét, khiến cá heo và nhiều loài khác không thể tìm thấy vùng nước mát hơn để trú ẩn.

Nhóm nghiên cứu chỉ ra rằng sự kết hợp của bốn yếu tố gồm nắng nóng kéo dài, mực nước thấp, gió yếu và độ đục cao đã khiến nước tại hồ trở nên giống một "lò hấp tự nhiên". Nước đục hấp thụ nhiều nhiệt hơn, trong khi gió yếu không đủ để làm khuấy động mặt hồ, khiến nhiệt lượng bị giữ lại và tích tụ theo thời gian.

Không chỉ cá heo, hệ sinh thái nước ngọt Amazon đang suy kiệt

Số lượng cá heo chết chỉ là phần nổi của bức tranh toàn cảnh. Nhiều loài cá bản địa cũng liên tục được phát hiện chết hàng loạt trong cùng thời gian. Tại một số hồ, hiện tượng tảo silic nở hoa đã xảy ra khiến nước chuyển sang màu đỏ, phản ánh mức độ đảo lộn nghiêm trọng của hệ sinh thái. Nhiều nhà khoa học thừa nhận họ chưa từng chứng kiến hồ nước ngọt nào trong khu vực Amazon nóng lên nhanh và cực đoan đến như vậy, khiến toàn bộ hệ sinh thái bị đặt vào tình trạng báo động đỏ. Đây là lý do khiến giới nghiên cứu đặc biệt quan ngại và theo dõi sát sao những diễn biến bất thường của khu vực này.

Giới nghiên cứu cảnh báo rằng sự suy thoái này có thể gây tác động kéo dài đối với cộng đồng bản địa sống dựa vào nguồn nước và thủy sản. Hoạt động đánh bắt, sinh hoạt và tiếp cận nước sạch đều bị ảnh hưởng, tạo ra một cuộc khủng hoảng không chỉ về môi trường mà còn về kinh tế và xã hội.

Amazon nóng lên nhanh hơn thế giới và lời cảnh báo trước thềm COP30

Để đánh giá xu hướng dài hạn, các nhà khoa học đã phân tích dữ liệu vệ tinh của NASA từ năm 1990 đến nay. Họ ghi nhận mức tăng nhiệt độ trung bình của các hồ nước Amazon vào khoảng 0,6 độ C mỗi thập niên, cao hơn mức trung bình toàn cầu. Điều này khiến khu vực vốn đã chịu khí hậu nóng ẩm càng dễ rơi vào tình trạng cực đoan như hạn hán, nước cạn và nhiệt độ tăng đột ngột.

Hạn hán nghiêm trọng trong năm 2023 cũng lặp lại với mức độ tương tự trong năm 2024, cho thấy biến đổi khí hậu không còn là nguy cơ dự báo mà đã trở thành thực tế diễn ra liên tục. Những biến động này khiến các nhà nghiên cứu dự đoán rằng những sự cố tương tự có thể lặp lại thường xuyên hơn trong tương lai.

Trước thềm Hội nghị COP30 diễn ra tại Brazil, nhà nghiên cứu Ayan Fleischmann nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng cường giám sát dài hạn hệ thống hồ nước Amazon. Ông cho rằng các hồ nhiệt đới có vai trò quan trọng đối với an ninh lương thực và sinh kế của cộng đồng địa phương nhưng lại ít được nghiên cứu hơn so với các hệ thống hồ tại châu Âu hay Bắc Mỹ. Đồng thời, việc hợp tác với cộng đồng bản địa nhằm xây dựng mô hình quản lý và thích ứng bền vững cũng là ưu tiên hàng đầu.

Fleischmann khẳng định mức độ khẩn cấp của tình trạng biến đổi khí hậu đang xảy ra theo thời gian thực và cho biết ông sẽ đưa vấn đề này ra thảo luận tại COP30 nhằm thu hút thêm nguồn lực và sự quan tâm quốc tế.