Khi các tập đoàn lớn chuyển từ chiến lược "just-in-time" sang "just-in-case", ưu tiên "friend-shoring" hoặc "Trung Quốc+1"

Tháng 10 tới tại Hà Nội, Đại hội Thế giới Liên đoàn các Hiệp hội Giao nhận Vận tải Quốc tế - FIATA World Congress 2025 (FWC 2025), sự kiện quy mô và quan trọng nhất ngành logistics toàn cầu sẽ chính thức diễn ra với chủ đề "Logistics xanh, thích ứng nhanh".

Với sự tham gia của hơn 1.000 đại biểu đến từ hơn 150 quốc gia, đặc biệt trong đó là các Tập đoàn xuyên quốc gia, các doanh nghiệp logistics hàng đầu thế giới, đây không chỉ là một diễn đàn mà còn là một tấm gương phản chiếu sâu sắc sự dịch chuyển căn bản của chuỗi cung ứng toàn cầu.

“Rời bỏ” mô hình chuỗi cung ứng dài

Là một trong những vấn đề trọng tâm được bàn thảo tại Đại hội lần này, “Tái cấu trúc thương mại toàn cầu - Thách thức và chiến lược thích ứng mới” cho thấy thế giới đang rời bỏ mô hình chuỗi cung ứng dài và tập trung của thế kỷ trước, để bước vào kỷ nguyên mới, nơi tính linh hoạt và an ninh chuỗi cung ứng được ưu tiên hơn tối ưu hóa chi phí đơn thuần. Quá trình tái cấu trúc này, bị thúc đẩy bởi những biến động địa chính trị phức tạp, sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ và những yêu cầu nghiêm ngặt về tính bền vững, buộc ngành logistics phải có những bước chuyển mình chiến lược.

Sự dịch chuyển của dòng chảy thương mại đang diễn ra rõ rệt thông qua xu hướng phân mảnh và khu vực hóa. Các tập đoàn lớn đang chuyển từ chiến lược "just-in-time" sang "just-in-case", ưu tiên chiến lược "friend-shoring" hoặc "Trung Quốc + 1" nhằm giảm thiểu rủi ro phụ thuộc. Điều này trực tiếp tạo nên sự tăng trưởng mạnh mẽ của các hành lang thương mại khu vực , đặc biệt là tại châu Á – khu vực được nhận định là động lực kinh tế chính trong thế kỷ 21.

Sự thay đổi này đòi hỏi các nhà cung ứng logistics phải phát triển các giải pháp đa phương thức (multimodal) tích hợp và linh hoạt hơn. Ông Richard Baldwin, Giáo sư Kinh tế Quốc tế tại Viện Nghiên cứu Phát triển Quốc tế và sau Đại học tại Geneva cho rằng: "Chúng ta đang chứng kiến sự chia rẽ chuỗi cung ứng thành các khối địa kinh tế. Dòng chảy thương mại trong tương lai sẽ ít bị chi phối bởi lợi thế chi phí lao động tuyệt đối mà bị ảnh hưởng bởi sự tin cậy địa chính trị."

Ông cũng nhận định rằng các công ty đang áp dụng chiến lược “Friend-shoring” hoặc chuyển sản xuất sang các quốc gia đồng minh (ally - shoring), khiến thương mại trở nên cục bộ hơn. Điều này trực tiếp làm gia tăng lưu lượng hàng hóa trong các khu vực như ASEAN, Châu Âu và Bắc Mỹ, nhưng lại tạo ra nhu cầu phức tạp hơn về kết nối đa phương thức nội vùng.

Về khía cạnh rủi ro, bà Deborah Elms, Giám đốc Chính sách thương mại của Hinrich Foundation, từng nhấn mạnh rằng sự phức tạp của các quy tắc xuất xứ và các hiệp định thương mại mới (như CPTPP, RCEP) tạo ra một môi trường thương mại phức tạp, đòi hỏi các nhà cung cấp logistics phải có khả năng hiểu sâu và áp dụng linh hoạt các quy tắc này. Đối với ngành logistics , điều này đồng nghĩa với việc phải có hệ thống quản lý dữ liệu và tuân thủ (compliance) tốt hơn, nếu không muốn chi phí và thời gian giao hàng bị đội lên đáng kể.

Một yếu tố then chốt khác trong tái cấu trúc là logistics xanh. Sự ra đời và mở rộng của các cơ chế như Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU đang tạo ra một rào cản mới cho các nhà xuất khẩu và buộc ngành logistics phải chuyển đổi. Ông Lars Jensen, CEO của Vespucci Maritime, một trong những nhà phân tích hàng đầu về vận tải container, đã nhiều lần chỉ ra rằng: "Trong vòng 5-10 năm tới, chi phí vận chuyển “xanh” sẽ không còn là một lựa chọn bổ sung mà là một yêu cầu bắt buộc của thị trường. Các nhà giao nhận sẽ đóng vai trò trung gian quan trọng trong việc tính toán và báo cáo lượng khí thải carbon của từng lô hàng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định lựa chọn đối tác của các chủ hàng lớn.”

Thích ứng để vượt lên

Tuy nhiên, quá trình tái cấu trúc này không hề dễ dàng, đi kèm với nó là những thách thức lớn về chi phí và hạ tầng. Theo số liệu từ các tổ chức quốc tế, mặc dù chi phí logistics toàn cầu trung bình dao động 10-12% GDP, nhưng đối với các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, con số này vẫn còn cao, ước tính khoảng 16,8% GDP, tạo ra áp lực rất lớn lên khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.

Các chuyên gia chỉ ra, để giải quyết bài toán chi phí cao, ngoài việc cải thiện hạ tầng, việc ứng dụng chuyển đổi số là vô cùng cấp thiết. Công nghệ Blockchain có thể được sử dụng để tăng tính minh bạch, giảm thiểu lừa đảo (như giả mạo vận đơn) và tối ưu hóa các thủ tục hải quan phức tạp, từ đó trực tiếp kéo giảm chi phí vận hành.

Bên cạnh đó, áp lực về logistics xanh cũng đang định hình lại toàn bộ ngành. Các quy định mới về phát thải carbon đang buộc các công ty vận tải phải đầu tư mạnh mẽ vào nhiên liệu thay thế và phương tiện vận tải điện. Để rút ngắn chuỗi cung ứng , một số doanh nghiệp lớn đang thiết lập các cụm sản xuất và logistics ở các khu vực địa lý lân cận, làm tăng nhu cầu về các dịch vụ logistics tích hợp, xuyên biên giới và quản lý kho bãi hiện đại có khả năng xử lý cả thương mại điện tử lẫn chuỗi lạnh chuyên biệt.

Sự chuyển đổi sang logistics xanh không chỉ là sự tuân thủ mà đã trở thành lợi thế cạnh tranh cốt lõi, khi nhu cầu về dịch vụ logistics bền vững được dự báo sẽ tăng trưởng kép hàng năm trên 12% trong giai đoạn 2024-2030.

Tái cấu trúc thương mại đang định hình lại bản đồ logistics , biến các rào cản thành động lực. Đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là tại các trung tâm mới nổi như Việt Nam, việc nắm bắt xu hướng khu vực hóa, tích cực đầu tư vào công nghệ và cam kết hướng tới logistics xanh là chìa khóa để đảm bảo khả năng phục hồi và vươn lên chiếm lĩnh vị thế mới trong dòng chảy thương mại toàn cầu.

Để thích ứng, các doanh nghiệp cần tập trung vào phát triển logistics đa phương thức thông qua việc tận dụng các hành lang vận tải thế hệ mới, tăng cường đầu tư vào công nghệ (AI, Big Data) để dự báo và tối ưu hóa, và cam kết mạnh mẽ vào lộ trình xanh hóa chuỗi cung ứng . Việc nắm bắt xu hướng khu vực hóa, kết hợp với đầu tư vào khả năng phục hồi và tính bền vững, chính là chiếc chìa khóa để ngành logistics toàn cầu và các trung tâm mới nổi như Việt Nam có thể vươn lên chiếm lĩnh vị thế mới trong dòng chảy thương mại đang được tái cấu trúc mạnh mẽ này.

Tất cả những vấn đề này sẽ được bàn thảo sâu sắc tại Hội thảo chuyên đề “Tái cấu trúc thương mại toàn cầu - Thách thức và chiến lược thích ứng mới” của FIATA World Congress 2025.

• Ông Trần Thanh Hải – Phó Cục trưởng, Cục Xuất nhập khẩu
• Ông Brandon Fried – Giám đốc Điều hành, Hiệp hội Giao nhận Hàng không (The Air Forwarders Association)
• Ông Martin Lee – Giám đốc Kinh doanh Khu vực, WiseTech Global
• Điều phối: Tiến sĩ John Kent – Trưởng Nhóm Sáng kiến Ngoại giao Chuỗi Cung ứng Toàn cầu