Lãi suất cao ngất giáng đòn vào 'trụ cột' chiếm 2/5 GDP Nga, gần 20 'ông lớn' bên bờ vực phá sản

Ngân hàng Trung ương Nga (CBR) cảnh báo khủng hoảng nợ doanh nghiệp đang diễn biến nhanh hơn dự kiến. Số tập đoàn lớn vốn chiếm tới 2/5 GDP Nga có nguy cơ phá sản tăng mạnh.

Lãi suất ở mức cao kỷ lục đã đẩy chi phí vay vốn lên mức cao ngất ngưởng trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế gần như chững lại trong quý 3/2025. Điều này khiến các tập đoàn hàng đầu chịu áp lực tài chính nặng nề.

Tháng trước, CBR xác định 13 tập đoàn phi tài chính lớn đang đối mặt với rủi ro thanh khoản, gọi đây là “13 người đang chìm”. Con số này mới được nâng lên 17 trong báo cáo gần nhất, theo tờ The Bell (Nga).

Các doanh nghiệp Nga báo cáo lợi nhuận giảm gần 8% và lỗ tăng 25% trong quý 3/2025 so với cùng kỳ năm trước, cục thống kê Nga Rosstat cho biết.

Để giải quyết tình hình, CBR bơm thanh khoản cho hệ thống ngân hàng nhằm chuẩn bị cho làn sóng nợ xấu gia tăng. Tuy vậy, Thống đốc Elvira Nabiullina trấn an chính phủ rằng chưa có nguy cơ xảy ra khủng hoảng ngân hàng hay nợ doanh nghiệp trong tương lai gần.

Kết quả khảo sát cho thấy gần 60% tổng nợ doanh nghiệp đang nằm ở nhóm khó trả lãi – cao hơn nhiều so với dự báo 34% vào cuối năm.

Theo The Bell, đây không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật mà phản ánh khó khăn thực sự trong các ngành trụ cột của nền kinh tế .

Theo CBR, các doanh nghiệp có gánh nặng lãi vay lớn chiếm 58,5% nợ doanh nghiệp Nga trong nửa đầu 2025. Số doanh nghiệp bị xếp vào nhóm gặp rủi ro nợ tăng lên 17 trong tổng số 89 tập đoàn lớn được khảo sát, so với 13 của quý trước. Các doanh nghiệp này chiếm 39% GDP và tạo ra tổng doanh thu hợp nhất 78 nghìn tỷ rúp (850 tỷ USD).

CBR cho biết số doanh nghiệp đối mặt rủi ro tăng một phần đến từ thay đổi phương pháp đánh giá. Tuy nhiên, The Bell nhận định xu hướng này cho thấy các vấn đề mang tính cấu trúc và áp lực tài chính gia tăng trên diện rộng.

Danh sách doanh nghiệp gặp khó không được tiết lộ, nhưng The Bell trước đó dựa trên báo cáo tài chính công khai đã xác định những cái tên lớn như VK, Ozon, Tập đoàn Máy bay Thống nhất (UAC), M.Video–Eldorado và tập đoàn AFK Sistema.

Ngay cả các tập đoàn nhà nước cũng không tránh khỏi rủi ro. Theo bne IntelliNews, tổng công ty đường sắt Nga đang kêu gọi hỗ trợ để xử lý khoản nợ 4 nghìn tỷ rúp (50,8 tỷ USD). “Gánh nợ đang lan rộng từ khối tư nhân sang khối nhà nước, trong khi dư địa hỗ trợ tài khóa ngày càng thu hẹp”, The Bell viết.

CBR sử dụng tỷ lệ thanh toán lãi vay (ICR) để đánh giá khả năng trả lãi vay của doanh nghiệp trong 1 giai đoạn nhất định. Doanh nghiệp có ICR dưới 1 không thể trang trải chi phí lãi vay từ lợi nhuận hoạt động. Đến giữa 2025, 8,1% doanh nghiệp lớn có ICR dưới 1. Các ngành chịu áp lực cao gồm bán lẻ, CNTT, bất động sản, cơ khí và khai thác than – vốn đã lao đao vì lệnh trừng phạt của phương Tây.

Triển vọng 2026 tiếp tục xấu. Trong kịch bản tốt nhất, lãi suất trung bình giảm về 14% thì số doanh nghiệp có gánh nợ không thể xử lý vẫn tăng lên 63,8%. Nếu lãi suất duy trì gần mức hiện tại 16,5%, tỷ lệ này có thể lên tới 80,7%, trong khi chỉ 9,1% doanh nghiệp còn ở vùng an toàn.

Thống đốc Nabiullina đang theo đuổi chính sách phi truyền thống nhằm hạ nhiệt nền kinh tế để kéo giảm lạm phát, vốn ở mức hơn 10% đầu năm 2025. Khi không thể kiểm soát chi tiêu quân sự – yếu tố khiến lạm phát tăng, CBR siết tất cả những lĩnh vực còn lại. Điều này khiến tăng trưởng chững lại sau giai đoạn bứt tốc 2023–2024 và gần như bằng 0 trong quý 3. Tuy vậy, lạm phát đã giảm nhanh hơn dự báo, cho phép CBR giảm lãi suất 4,5 điểm phần trăm từ đầu năm xuống mức 16,5%. Theo Rosstat, lần đầu tiên kể từ tháng 3/2023, lạm phát đã giảm xuống dưới 7% trong tháng 11.

Kỳ vọng tiếp tục nới lỏng chính sách tiền tệ trong 2026 gặp trở ngại sau khi chính phủ quyết định tăng thuế VAT thêm 2 điểm phần trăm lên 22% từ tháng 1 để bù đắp thâm hụt ngân sách – một yếu tố có thể đẩy lạm phát tăng. CEO Sberbank Herman Gref nói lãi suất cần giảm về ít nhất 12% trong năm tới để giảm áp lực cho doanh nghiệp. Thống đốc Nabiullina cho biết tăng VAT là biện pháp “ít gây lạm phát nhất” trong các lựa chọn nhằm tăng thu ngân sách.

Kinh tế Nga đang đối mặt với nhiều nguy cơ khi Thống đốc Nabiullina và Bộ trưởng Tài chính Nga Anton Siluanov cố gắng chèo lái giữa 2 bờ vực thẳm của sự trì trệ và lạm phát. Cuộc tranh luận về việc liệu nền kinh tế đã rơi vào suy thoái hay hạ nhiệt đã bắt đầu trở lại. Cuối cùng, khu vực tư nhân sẽ phải gánh chịu tác động nặng nề nhất.

Tham khảo: Bne Intellinews