Lý do Bộ Xây dựng giãn tiến độ loạt dự án

Mới đây, Bộ Xây dựng ban hành Quyết định số 1873, chính thức điều chỉnh tiến độ Dự án nâng cấp tuyến vận tải thủy sông Đuống (cầu đường sắt Đuống), dời thời điểm hoàn thành sang tháng 12/2026, thay vì cuối năm nay.

Đây là dự án sử dụng vốn đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025, triển khai trên địa bàn phường Việt Hưng (quận Long Biên cũ) và xã Phù Đổng (huyện Gia Lâm cũ), TP. Hà Nội.

Dù tổng mức đầu tư chỉ gần 1.850 tỷ đồng, song công trình lại có ý nghĩa chiến lược trong việc tách cầu đường bộ khỏi cầu đường sắt , giải tỏa áp lực giao thông qua sông Đuống - tuyến kết nối huyết mạch phía Bắc Thủ đô, đồng thời nâng cao năng lực vận tải hành lang đường thủy số 1 từ Quảng Ninh, Hải Phòng đến Việt Trì (Phú Thọ). Thế nhưng, sau gần 28 tháng thi công, tiến độ dự án vẫn ì ạch.

Theo Ban Quản lý dự án Đường sắt, các hạng mục dưới sông và trong phạm vi đê điều hiện cơ bản bám sát kế hoạch, nhưng những hạng mục trên bờ như đường dẫn, đường đầu cầu lại gần như “án binh bất động”. Nguyên nhân chính đến từ việc chưa được bàn giao mặt bằng.

Theo kế hoạch, UBND quận Long Biên (cũ) và UBND huyện Gia Lâm (cũ) phải hoàn thành việc giải phóng mặt bằng trong quý IV/2024, song đến nay, Long Biên mới bàn giao 0,3/3,33 ha, còn Gia Lâm mới giao 0,2/1,63 ha - phần lớn là đất công, vườn hoa và cây xanh. Phần diện tích nhỏ nhoi như "manh chiếu hẹp" vừa nêu khiến nhà thầu không thể tổ chức thi công hợp lý, cũng không tối ưu được chi phí và thời gian.

Không riêng cầu đường sắt sông Đuống, Dự án cải tạo, mở rộng Quốc lộ (QL) 2 đoạn Vĩnh Yên - Việt Trì (tỉnh Vĩnh Phúc, nay thuộc tỉnh Phú Thọ) cũng rơi vào tình cảnh tương tự.

Công trình dài gần 12 km, tổng mức đầu tư gần 1.260 tỷ đồng, được khởi công từ tháng 2 năm nay nhưng đến hiện tại, khối lượng thi công mới đạt gần 2%. Bộ Xây dựng buộc phải điều chỉnh, lùi thời hạn hoàn thành sang năm 2027, đồng nghĩa dự án phải “vắt” qua hai giai đoạn bố trí vốn đầu tư công trung hạn (2021 - 2025 và 2026 - 2030).

Điều đáng nói, nguyên nhân chậm tiến độ của dự án này không nằm ở yếu tố kỹ thuật, mà đến từ bất cập pháp lý trong cơ chế phối hợp vốn.

Theo đề xuất trước đây, dự án được triển khai bằng nguồn vốn ngân sách hỗn hợp - gồm gần 800 tỷ đồng vốn trung ương và gần 460 tỷ đồng vốn của Vĩnh Phúc. Tuy nhiên, tại thời điểm thực hiện, pháp luật chưa có quy định rõ ràng về việc lồng ghép, phân bổ và giải ngân giữa hai cấp ngân sách.

Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 không cho phép ngân sách cấp tỉnh bố trí vốn cho dự án do cơ quan trung ương phê duyệt, trong khi Nghị định 99/2021 cũng chưa đề cập đến trường hợp này. Chỉ đến khi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 7 luật có hiệu lực từ ngày 1/1 năm nay, việc bố trí vốn mới có căn cứ pháp lý , khiến tiến độ dự án bị đình trệ trong suốt một thời gian dài.

Cùng với đó, quá trình sáp nhập tỉnh và tổ chức mô hình chính quyền hai cấp cũng tác động đáng kể, khiến các đơn vị phụ trách giải phóng mặt bằng lúng túng trong tổ chức, nhiều địa phương thiếu nhân sự chuyên môn, kéo lùi thêm tiến độ thi công.

Theo Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Xây dựng), đến cuối tháng 10 năm nay, trong số 54 dự án, dự án thành phần đang triển khai, đã có 8 dự án không thể về đích đúng kế hoạch năm 2025. Ngoài 2 dự án đã nêu ở trên, một số dự án lớn như đường Hồ Chí Minh đoạn Chợ Chu - Ngã ba Trung Sơn, đường Rạch Sỏi - Vĩnh Thuận, cầu đường sắt Cẩm Lý, hay tuyến nối cao tốc Nội Bài - Lào Cai với cao tốc Tuyên Quang - Phú Thọ,... đều đang chậm tiến độ so với kế hoạch đề ra.

Thực tế này cho thấy, dù nguồn vốn đầu tư công đã được phân bổ đầy đủ, những điểm nghẽn cố hữu về giải phóng mặt bằng, cơ chế vốn và năng lực điều phối địa phương vẫn là rào cản lớn đối với tiến độ các dự án hạ tầng. Nếu không có biện pháp tháo gỡ đồng bộ, nguy cơ “vỡ tiến độ dây chuyền” trong các dự án đầu tư công giai đoạn tới là điều khó tránh khỏi...