Nâng ngưỡng chịu thuế của hộ kinh doanh lên 500 triệu đồng, chuyên gia nói gì?

Tại dự thảo Luật Thuê thu nhập cá nhân (sửa đổi), đề xuất của Bộ Tài chính nâng mức doanh thu miễn thuế đối với hộ kinh doanh lên 500 triệu đồng/năm đang thu hút sự quan tâm lớn của dư luận, đặc biệt là giới tiểu thương, người lao động tự doanh và những người đang "nuôi mình" bằng một gánh hàng, một quán nhỏ, một cửa tiệm gia đình.

Giảm áp lực chi phí cho hàng triệu hộ kinh doanh

Đằng sau con số 500 triệu đồng không chỉ là câu chuyện kỹ thuật thuế , mà là lựa chọn chính sách. Nhà nước chấp nhận nới thêm "khoảng thở" tài chính để khu vực hộ kinh doanh có điều kiện phục hồi, đứng vững và phát triển minh bạch hơn.

Từ góc nhìn chuyên gia kinh tế, có thể thấy ngưỡng doanh thu mới này được đặt trên cả cơ sở khoa học lẫn thực tiễn đời sống, nếu biết thiết kế và triển khai một cách thận trọng, minh bạch.

Trước hết, cần nhìn lại vai trò đặc biệt của hộ kinh doanh trong nền kinh tế và thị trường lao động Việt Nam. Trong nhiều năm, hộ kinh doanh cá thể chính là "vùng đệm" quan trọng mỗi khi kinh tế khó khăn, doanh nghiệp phải cắt giảm nhân sự. Không ít người lao động sau khi mất việc đã quay về mở quán ăn, bán hàng online, chạy xe dịch vụ, mở tiệm cắt tóc, sửa xe…

Từ đó, họ tự tạo việc làm cho mình và nhiều khi còn tạo thêm việc làm cho người thân, hàng xóm. Đóng góp của khu vực hộ kinh doanh vào GDP, vào tạo việc làm và vào nguồn thu ngân sách là rất đáng kể, dù phần lớn hoạt động còn nhỏ lẻ, phân tán, tính chính quy chưa cao.

Tuy nhiên, cũng chính vì quy mô nhỏ, sức chống chịu yếu, hộ kinh doanh rất dễ bị "ngộp thở" trước áp lực chi phí: tiền thuê mặt bằng, điện nước, nguyên vật liệu, vận chuyển, lãi vay…

Trong bối cảnh giá cả leo thang những năm gần đây, một hộ kinh doanh có doanh thu 100 - 200 triệu đồng/năm không hề "giàu có" như vẻ bề ngoài, mà thường chỉ đủ bù chi phí, phần lương thực cho người lao động trong hộ rất khiêm tốn. Nếu áp thuế dựa trên doanh thu với ngưỡng quá thấp, nhà nước vô hình trung đánh thuế cả vào phần thu nhập tối thiểu dùng để tái sản xuất sức lao động và duy trì sinh hoạt gia đình.

Ở Việt Nam, ngưỡng doanh thu 100 triệu đồng/năm được đặt ra nhiều năm trước, khi giá cả, chi phí và quy mô giao dịch còn thấp hơn hiện nay rất nhiều. Sau đại dịch, cú sốc giá cả và chi phí khiến ngưỡng cũ bộc lộ sự lạc hậu, nhiều hộ có doanh thu trên 100 triệu nhưng lợi nhuận sau chi phí rất mỏng, thậm chí có năm lỗ.

Trong bối cảnh đó, đề xuất nâng ngưỡng doanh thu miễn thuế lên 500 triệu đồng/năm là bước điều chỉnh muộn nhưng cần thiết. Nếu quy đổi, doanh thu 500 triệu đồng tương đương hơn 40 triệu đồng/tháng. Với biên lợi nhuận phổ biến của các ngành hàng như tạp hóa, quán ăn bình dân, dịch vụ nhỏ lẻ chỉ khoảng 10 - 15%, phần thu nhập thực tế còn lại nhiều khi chỉ ngang hoặc nhỉnh hơn một mức lương phổ thông ở đô thị.

Về tác động thực tiễn, ngưỡng 500 triệu đồng nếu được thông qua sẽ trực tiếp giảm áp lực chi phí cho hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ. Khoản thuế được miễn không chỉ là vài triệu hay vài chục triệu đồng mỗi năm, mà là nguồn lực rất đáng kể để các hộ: có thể bù đắp chi phí đầu vào tăng, duy trì việc làm cho chính mình và người phụ; tái đầu tư sửa sang cửa hàng, mua thêm thiết bị, nâng chất lượng dịch vụ; dự phòng cho những cú sốc bất ngờ như ốm đau, dịch bệnh, suy giảm đơn hàng.

Tạo thói quen ghi chép sổ sách, lưu giữ hóa đơn đầu vào

Ở tầm vĩ mô, việc "nới" ngưỡng miễn thuế còn có một mục tiêu quan trọng hơn khi khuyến khích hộ kinh doanh đăng ký hoạt động hợp pháp và minh bạch doanh thu. Khi biết dưới 500 triệu đồng chưa phải nộp thuế , một bộ phận không nhỏ tiểu thương, người bán hàng online, chủ quán nhỏ sẽ bớt e ngại và sẵn sàng đăng ký kinh doanh, mở tài khoản, xuất hóa đơn.

Nhà nước có thể chưa thu được thuế trong ngắn hạn, nhưng đổi lại là dữ liệu đầy đủ hơn, nền tảng tốt hơn cho việc quản lý và hoạch định chính sách trong dài hạn. Không dừng lại ở đó, điểm tiến bộ của lần điều chỉnh này còn nằm ở chỗ, với nhóm hộ có doanh thu từ 500 triệu đến 3 tỉ đồng/năm, hướng sửa luật là tính thuế dựa trên thu nhập (doanh thu trừ chi phí hợp lý, hợp lệ) thay vì chỉ áp thuế khoán trên doanh thu.

Điều này tạo động lực để hộ kinh doanh lớn hơn tập dượt thói quen ghi chép sổ sách, lưu giữ hóa đơn đầu vào, đầu ra, đây những bước rất quan trọng trên con đường chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp.

Để chính sách thực sự công bằng và tránh bị lợi dụng, một số băn khoăn là hoàn toàn có cơ sở. Thứ nhất, so với người làm công ăn lương, nhiều ý kiến lo ngại rằng hộ kinh doanh có doanh thu tới 500 triệu đồng/năm mà vẫn được miễn thuế thì sẽ tạo ra khoảng cách. Cần nhấn mạnh rằng không thể so sánh một cách cơ học giữa lương và doanh thu hộ kinh doanh . Người làm công ăn lương tuy thu nhập không cao nhưng được bảo vệ bởi hợp đồng lao động, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Ngược lại, hộ kinh doanh nhỏ phải tự gánh mọi rủi ro thị trường, doanh thu có thể "phập phù" theo từng tháng, không có "lưới an sinh" vững chắc.

Thứ hai, nguy cơ chia nhỏ hộ kinh doanh để lách ngưỡng 500 triệu đồng là điều không thể xem nhẹ. Một cơ sở có doanh thu vài tỉ đồng có thể tìm cách chia làm nhiều hộ đứng tên người thân, mỗi hộ "chia" khoảng doanh thu dưới ngưỡng để né thuế .

Để hạn chế tình trạng này, cơ quan thuế cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, kết nối dữ liệu từ hóa đơn điện tử, tài khoản ngân hàng, đăng ký kinh doanh, dữ liệu địa phương… để nhận diện những trường hợp có rủi ro cao, từ đó thanh tra, kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm, thay vì gây phiền hà, dàn trải cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ.