Năng suất lao động Việt Nam: Các nhà kinh tế mô tả bức tranh trung thực đến đâu?

Bức tranh về năng suất lao động Việt Nam trung thực hơn và chính xác hơn sẽ như thế nào?

Trong thời gian qua, báo chí và một số nhà khoa học đều trích dẫn so sánh về năng suất lao động của Việt Nam với một số nước Đông Nam Á như sau: Năng suất lao động của Việt Nam năm 2017 chỉ bằng 7,2% so với Singapore, 18,4% so với Malaysia, 37,4% so với Thái Lan, 43,1% so với Indonesia, 57,2% so với Philippines và thậm chí chỉ bằng 89,1% so với Lào.

Các con số trên đều phản ánh chính xác tương quan năng suất lao động của Việt Nam nhưng chỉ cho năm 2017.

Tỷ số giữa năng suất lao động Việt Nam với một số nước trong khu vực năm 2017, đơn vị: %. (Nguồn: Số liệu của Ngân hàng Thế giới và tính toán của tác giả)

Hay một nhận định khác (đi kèm với đồ thị ở dưới) cho rằng: Trong gần 30 năm qua, khoảng cách trong năng suất lao động của Việt Nam đang cách xa so với các nước. Nếu đưa con số về xa hơn vào năm 1960 khi mà những nước như Hàn Quốc, Trung Quốc, hay Việt Nam có xuất phát điểm như nhau thì cho đến nay Hàn Quốc và Trung Quốc vượt lên hẳn, trong khi năng suất lao động của Việt Nam là một đường nằm ngang dưới đáy của đồ thị.

Nhận định này cũng hoàn toàn chính xác. Nếu mà so số tuyệt đối thì năng suất lao động của Việt Nam nằm ở mức rất thấp trong đồ thị so sánh.

Tỷ số giữa GDP và lao động giai đoạn 1991 - 2016, US quốc tế giá cố định năm 2011 (Nguồn: số liệu của Ngân hàng Thế giới)

Vậy, các con số và nhận định trên thiếu trung thực hay thiếu chính xác như thế nào và ở mức độ nào?

Bởi vì nó đưa ra bức tranh ở hai bên thái cực. Một thái cực là chỉ thể hiện một phần của bức tranh nên đã không thể hiện những phần còn lại.

Phía kia của thái cực làm hoàn toàn ngược lại, đó là thể hiện toàn bộ bức tranh và che mất những phần quan trọng khác trong bức tranh so sánh năng suất lao động của Việt Nam.

Bức tranh về năng suất lao động Việt Nam trung thực hơn và chính xác hơn sẽ như thế này.

Thứ nhất, Việt Nam có năng suất lao động tăng nhanh hơn và quá trình đuổi bắt đang thực sự diễn ra so với hầu hết các nước Đông Nam Á và Đông Á thường được lấy để so sánh bao gồm Singapore, Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Philippines, Hàn Quốc và Nhật Bản.

Năng suất lao động của Việt Nam so với các nước tăng theo mẫu hình như đồ thị dưới đây - chỉ vẽ đồ thị so sánh của Việt Nam với Malaysia làm ví dụ. Nhưng nếu so với Singapore và các nước khác nêu trên thì diễn biến đồ thị có xu hướng tương tự.

Tỷ số giữa năng suất lao động của Việt Nam với Malaysia giai đoạn 1991 - 2016, đơn vị % (Nguồn: Số liệu của Ngân hàng Thế giới và tính toán của tác giả)

Thứ hai, nhóm những nước mà năng suất Việt Nam giảm tương đối chỉ có hai nước là Myanmar và Trung Quốc. Myanmar thì sẽ phải tìm hiểu thêm. Nhưng với Trung Quốc, năng suất lao động của Việt Nam thấp hơn (cả hiện tại năm 2017 và xu hướng) là điều dễ hiểu. Trung Quốc không chỉ làm tốt mà còn làm rất tốt. Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc còn phải ngước mắt nhìn vào Trung Quốc. Trung Quốc là trường hợp ngoại lệ. Tăng trưởng trong nhiều năm liền ở 2 con số và tốt hơn so với cả Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan (TQ) trong giai đoạn phát triển thần kỳ của các nước này. Nếu làm tốt như Trung Quốc, Việt Nam cũng sẽ là ngoại lệ của thế giới.

Tỷ số giữa năng suất lao động của Việt Nam với Trung Quốc giai đoạn 1991 - 2016, đơn vị % (Nguồn: Số liệu của Ngân hàng Thế giới và tính toán của tác giả)

Thứ ba, tỷ số giữa năng suất của Việt Nam với hai nước còn lại là Lào và Campuchia thì xu hướng là không rõ ràng, trong khi năng suất lao động của Việt Nam so với Lào thường thấp hơn và biến động mạnh thì năng suất lao động của Việt Nam so với Campuchia cao hơn và ổn định hơn.

Tỷ số giữa năng suất lao động của Việt Nam với Lào và Campuchia giai đoạn 1991 - 2016, đơn vị % (Nguồn: Số liệu của Ngân hàng Thế giới và tính toán của tác giả)

Như vậy, không đến mức bi quan về tăng năng suất lao động của Việt Nam. Trong khi năng suất lao động của Việt Nam đang tăng nhanh hơn so với năng suất lao động của hầu hết các nước trong nhóm so sánh thì chỉ có 2 nước Việt Nam có năng suất lao động giảm tương đối là Myanmar và Trung Quốc. Còn xu hướng năng suất lao động của Việt Nam với Lào hay Campuchia là rất không rõ ràng.

Hay nói cách khác, Việt Nam đang làm tương đối tốt những gì cần làm. Để có thể thu hẹp khoảng cách "với tốc độ nhanh hơn hay thời gian ngắn hơn", Việt Nam cần làm tốt hơn những gì đang làm. Và nếu muốn có năng suất lao động tăng nhanh hơn so với Trung Quốc, Việt Nam sẽ phải trở thành một ngoại lệ, một outlier, một con hổ hay một con rồng của châu Á. Có lẽ nào năm con Tuất 2018 sắp đến, cá Chép sẽ bắt đầu hóa Rồng!