Nghịch lý: Xây nhà máy rượu, bia trên "sa mạc", các ông lớn toàn cầu loay hoay trong cơn khát nước

Cơn khát kéo dài

Các doanh nghiệp nước ngoài hoạt động tại Ấn Độ từ lâu đã phải vật lộn với hệ thống quy định phức tạp và luật thuế khó hiểu. Tại bang Rajasthan ở tây bắc nước này, một số tập đoàn đồ uống lớn nhất thế giới còn đối mặt với thách thức bổ sung: đảm bảo và quản lý nguồn nước ngày càng cạn kiệt, trong khi phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt của chính phủ và giải quyết bức xúc của người dân địa phương – những người chỉ được cấp nước qua đường ống mỗi tuần một lần.

Gần hai phần ba diện tích Rajasthan nằm trong sa mạc Thar và mức khai thác nước ngầm của bang thuộc nhóm cao nhất Ấn Độ. Điều này làm gia tăng áp lực kinh tế cho chính quyền địa phương trong việc cân bằng nhu cầu của 85 triệu dân, ngành du lịch bùng nổ, công nghiệp và nông nghiệp quy mô lớn.

Luật pháp Ấn Độ – quốc gia đông dân nhất thế giới – cấm vận chuyển rượu qua biên giới các bang nếu không có giấy phép đặc biệt, buộc các công ty phải đặt nhà máy tại từng bang nơi họ muốn bán hàng, bất chấp tình trạng khan hiếm nước. Vì vậy, các tập đoàn như Diageo, Carlsberg và Heineken vẫn phải duy trì nhà máy tại Rajasthan nếu muốn phân phối sản phẩm tại đây.

“Căng thẳng về nước đang là vấn đề ngày càng lớn ở Ấn Độ,” bà Sonia Thimmiah, Giám đốc cấp cao phụ trách phát triển bền vững toàn cầu của Heineken – doanh nghiệp dẫn đầu thị trường – cho biết, đồng thời nói thêm rằng vài năm trước, nhu cầu nước tại một số thành phố đã suýt vượt nguồn cung.

Heineken, Carlsberg và Diageo cho biết họ đang tăng hiệu quả sử dụng nước tại Rajasthan và các khu vực chịu áp lực tương tự, cải thiện khả năng tiếp cận nước cho cộng đồng, đồng thời đặt mục tiêu bù hoàn 100% lượng nước mà các nhà máy sử dụng trở lại nguồn.

Những khó khăn của các hãng bia tại Rajasthan phản ánh cuộc khủng hoảng rộng lớn hơn trên toàn Ấn Độ – nơi có 17% dân số thế giới nhưng chỉ 4% lượng nước ngọt. Là nền kinh tế lớn tăng trưởng nhanh nhất thế giới, cơn khát tăng trưởng của Ấn Độ đồng nghĩa với nhiều sản xuất hơn và áp lực lớn hơn lên nguồn nước khan hiếm.

Áp lực này thể hiện rõ tại Alwar, thị trấn công nghiệp cách New Delhi khoảng 150 km về phía tây nam, nơi tập trung phần lớn các doanh nghiệp đồ uống. Dữ liệu chính phủ cho thấy lượng khai thác nước ngầm của toàn huyện Alwar gần gấp đôi khả năng tái tạo của các tầng chứa nước, chủ yếu do tưới tiêu nông nghiệp.

Ngành công nghiệp chỉ sử dụng khoảng 2% lượng nước của Rajasthan, nhưng theo luật Ấn Độ, mọi đơn vị công nghiệp và thương mại khai thác nước ngầm đều phải lắp đặt hệ thống thu gom nước mưa và bổ sung tầng chứa nước tại chỗ. Ở những khu vực bị xếp loại “khai thác quá mức” như Alwar, các doanh nghiệp còn buộc phải áp dụng “công nghệ tiết kiệm nước tiên tiến nhất” để giảm phụ thuộc vào nước ngầm, theo một chỉ thị năm 2020 của chính phủ (không nêu chi tiết công nghệ).

“Mực nước ngầm đang giảm và lượng mưa thì thất thường,” ông Sumit Walia, Giám đốc Diageo tại Alwar, nói với Reuters. “Chúng tôi đặt mục tiêu giảm 40% tiêu thụ nước và đảm bảo bù hoàn 100% lượng nước rút từ lòng đất. Chúng tôi tái chế 100% nước thải và lắp đặt công nghệ tiên tiến tiêu thụ ít nước hơn, như dùng khí để tráng chai thay vì nước.”

Căng thẳng với người dân địa phương

Theo các giấy phép năm 2025 mà Reuters xem được, chính quyền liên bang cho phép các hãng bia tại Alwar khai thác tới khoảng 4,6 triệu lít nước ngầm mỗi ngày. Các tập đoàn toàn cầu chiếm khoảng 65% con số này, trong đó Heineken đứng đầu với 1,2 triệu lít/ngày.

Một hộ gia đình Ấn Độ điển hình dùng 500–600 lít/ngày, nhưng ngay cả mức đó cũng khó đạt được tại làng Salpur, nằm cạnh cụm công nghiệp Alwar, nơi nước là một thứ xa xỉ.

“Tình hình rất tệ,” ông Imran Khan, trưởng làng với gần 4.500 dân, cho biết. “Chúng tôi phải báo trước nhiều ngày cho chủ giếng khoan để bơm nước – và phải xếp hàng.” Ông nói đã phải chi khoảng 150.000 rupee (1.700 USD) để kéo đường ống dài 3 km từ giếng khoan về ruộng, và trả 150 rupee cho mỗi giờ nước bơm.

Một số người dân đổ lỗi cho các hãng bia. “Họ sản xuất rượu ở đây nhưng người dân địa phương không đủ nước uống,” ông Haider Ali, cư dân Alwar, nói. Ông đã đưa nhiều công ty rượu trong và ngoài nước ra tòa án môi trường của Ấn Độ năm ngoái, cáo buộc họ khai thác nước không phép.

Sau đó, đoàn thanh tra do tòa chỉ định kết luận tất cả nhà máy đều tuân thủ quy định. Tuy nhiên, tháng 3 vừa qua, tòa yêu cầu các cơ quan chức năng giám sát chặt chẽ việc khai thác nước ngầm và thực thi nghiêm lệnh năm 2020 cấm cấp giấy phép nước mới cho các ngành công nghiệp lớn tại khu vực khai thác quá mức.

Heineken và Carlsberg cho biết ngoài vụ kiện này, không có dấu hiệu căng thẳng cộng đồng tại Alwar, một phần nhờ các dự án nước hợp tác với địa phương. Ông Walia của Diageo nói không nắm được vụ kiện, đồng thời cho rằng các ngành giấy, ô tô và lĩnh vực khác tiêu thụ nước nhiều hơn ngành đồ uống có cồn.

Vấn đề nước không chỉ giới hạn ở Rajasthan. Reuters từng đưa tin trong thập kỷ qua, Ấn Độ đã mất nhiều ngày cung ứng điện than vì thiếu nước khiến các nhà máy phải dừng phát điện.

Trong kế hoạch an ninh nước năm 2023 của Coca-Cola mà Reuters xem được, công ty cho biết đang vận hành 9 nhà máy tại Ấn Độ ở các khu vực “căng thẳng nước cao hoặc rất cao”, và ước tính chi phí mua nước hằng năm có thể tăng từ 180.000 USD đến 2,7 triệu USD. Coca-Cola, từng đóng cửa một nhà máy tại bang Kerala năm 2005 sau các cuộc biểu tình về cạn kiệt nước ngầm, từ chối bình luận.

“Luôn còn dư địa để làm nhiều hơn”

Các hãng đồ uống khẳng định họ chỉ là một phần nhỏ của vấn đề tại Rajasthan và các sáng kiến về nước của họ tạo ra tác động tích cực đáng kể. Ông Simon Boas Hoffmeyer, Phó chủ tịch phụ trách bền vững của Carlsberg, nói rằng các mục tiêu của hãng – bao gồm bù hoàn toàn bộ nước sử dụng – còn vượt yêu cầu pháp lý. “Nếu ai cũng làm như vậy, phần đóng góp của ngành vào vấn đề sẽ rất, rất nhỏ,” ông nói.

Ông Michael Alexander, Trưởng bộ phận môi trường toàn cầu của Diageo, cho biết tại Salpur, công ty đã xây đập nhỏ, trồng 10.000 cây, và trên toàn Alwar đã nạo vét ao hồ, lắp đặt thu nước mưa trên mái, tài trợ giếng khoan và đường ống cho cộng đồng.

Các dự án tương tự của Heineken cũng tạo tác động tích cực, theo ông Subhransu Kumar Bebarta, phụ trách đối tác tại Quỹ S M Sehgal – tổ chức phi lợi nhuận triển khai các dự án nước của Heineken.

Tuy vậy, ông Bebarta cho rằng các tập đoàn lớn có thể làm nhiều hơn nữa, đặc biệt là các dự án hạ tầng quy mô lớn, trong bối cảnh vẫn có người chật vật tìm nước uống. “Họ đã cải thiện mực nước ngầm. Nhưng vẫn luôn còn dư địa để làm nhiều hơn.”

Tham khảo: Reuters