Nguy cơ nhà máy điện 'ma' từ cơn sốt AI: Người tiêu dùng và hộ gia đình sẽ phải trả giá cho bong bóng công nghệ

Tờ Business Insider (BI) cho biết sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang đặt lên lưới điện Mỹ một áp lực chưa từng có. Thế nhưng bên cạnh nhu cầu thực, một "bong bóng dự báo" cũng đang âm thầm hình thành và nếu không được kiểm soát, người phải trả giá cuối cùng có thể chính là các hộ gia đình và doanh nghiệp thông thường.

Các công ty tiện ích đang sử dụng những ước tính nhu cầu điện tăng vọt, đôi khi bị thổi phồng, để thuyết phục các cơ quan quản lý phê duyệt các dự án chi tiêu khổng lồ, và cuối cùng chính người tiêu dùng sẽ phải chi trả cho những khoản đầu tư đầy rủi ro này.

Không thực tế

Từ Georgia đến Texas và Minnesota, các công ty điện lực Mỹ đang xin phép các cơ quan quản lý được chi hàng tỷ USD xây thêm nhà máy và mở rộng lưới điện. Lý do họ đưa ra là nhu cầu điện khổng lồ từ các trung tâm dữ liệu AI và điện toán đám mây. Tuy nhiên, phần lớn các dự báo này lại dựa trên những yêu cầu sử dụng điện mang tính "đặt chỗ", thậm chí không chắc chắn có thật.

Trong cơn sốt đất dành cho trung tâm dữ liệu, nhiều nhà phát triển gửi yêu cầu cấp điện tại nhiều bang cùng lúc để tìm cơ hội tốt nhất. Mục tiêu của họ, như Giám đốc điều hành Constellation Energy Joseph Dominguez mô tả, là "thả một loạt dây câu xuống nước" với hy vọng một địa điểm sẽ thành công.

Một dự án có thể được trình ở năm nơi khác nhau, và năm công ty điện (vốn không biết yêu cầu trùng lặp) đều tin rằng họ phải mở rộng công suất. Nếu mỗi nơi đều xây thêm nhà máy phòng trường hợp nhu cầu tăng, rất có thể những nhà máy đó sẽ chẳng bao giờ hoạt động hết công suất. Tuy nhiên chi phí xây dựng vẫn được đưa vào hóa đơn hàng tháng của người dân.

Điều này dẫn đến tình trạng lạm phát nghiêm trọng trong các dự báo. Nếu năm công ty tiện ích cùng lúc hành động dựa trên kế hoạch của một trung tâm dữ liệu duy nhất, năm nhà máy điện có thể được xây dựng. Khi nhà phát triển chốt địa điểm, bốn nhà máy còn lại sẽ trở nên thừa thãi, nhưng chi phí xây dựng của chúng đã được cộng vào hóa đơn của người tiêu dùng và doanh nghiệp dưới dạng tăng giá điện. Người tiêu dùng có nguy cơ phải gánh chịu chi phí của các nhà máy nhàn rỗi trong nhiều thập kỷ.

Thêm nữa, cơ chế lợi nhuận càng khiến vấn đề trầm trọng hơn. Các công ty điện lực được phép thu hồi chi phí đầu tư thông qua giá điện, và điều đó vô tình khuyến khích họ dự báo nhu cầu cao hơn thực tế. Các nhà phân tích tại Rocky Mountain Institute cho biết từ năm 2012 đến 2023, các công ty điện ở Mỹ đã dự báo sai lệch theo hướng thừa trung bình 23%.

Chuyên gia Mark Dyson từ Viện Rocky Mountain chỉ ra rằng các công ty tiện ích được phép thu hồi chi phí đầu tư vào lưới điện thông qua việc tăng giá điện. Điều này tạo ra một "động cơ mang tính cấu trúc để dự báo tăng trưởng nhu cầu vượt quá mức thực tế nhằm thu hồi lợi nhuận nhiều hơn".

Trong khi các dự báo tải điện trước đây dựa trên tăng trưởng dân số và kinh tế thì ngày nay, hơn 80% dự báo tăng trưởng tập trung vào các trung tâm tải điện lớn được xây mới dù mới chỉ nằm trên giấy như trung tâm dữ liệu AI, khiến các phương pháp truyền thống trở nên không còn phù hợp.

Sự chênh lệch giữa dự báo và khả năng thực thi càng lộ rõ khi nhìn vào chuỗi cung ứng phần cứng. Các trung tâm dữ liệu AI cần GPU, và GPU thì cần điện năng khổng lồ. Thế nhưng 2 nhà cung ứng GPU chủ lực là Nvidia và AMD chỉ đủ sản xuất số lượng tương ứng với khoảng 5 gigawatt công suất điện toán trong năm nay, tăng lên 9,5 gigawatt vào năm 2028. Kể cả tính thêm nhu cầu làm mát và vận hành, con số thực tế vẫn thấp hơn nhiều so với những dự báo hàng trăm gigawatt mà nhiều công ty điện đang đưa ra.

Tương tự, trong khi McKinsey ước tính nhu cầu điện của trung tâm dữ liệu toàn cầu vào năm 2030 là 219 gigawatt, thì chỉ 26 công ty tiện ích lớn nhất của Mỹ đã báo cáo các dự án yêu cầu lên tới 711 gigawatt, gần bằng tổng nhu cầu điện năng cao điểm của toàn bộ Mỹ.

Thậm chí, theo phân tích của Enverus, lượng chip GPU (xương sống của AI) được sản xuất trong vài năm tới cũng không đủ để sử dụng hết số điện năng mà các công ty tiện ích đang tuyên bố là cần thiết.

Điều này tạo ra một bong bóng ảo tưởng nguy hiểm khi ngành điện chuẩn bị cho một cơn sóng nhu cầu mà các trung tâm dữ liệu thực tế chưa chắc có khả năng tạo ra.

Đầu cơ tài nguyên

Quy trình xây trung tâm dữ liệu ở Mỹ có một vòng tròn lợi ích đặc biệt. Amazon, Google hay Meta hiếm khi tự xây từ đầu. Họ thường mua lại các dự án do bên thứ ba phát triển. Và chính những nhà phát triển trung gian này là người "rải thính" khắp nơi, nộp yêu cầu cấp điện ở nhiều bang khác nhau để tăng cơ hội bán dự án.

Nhiều công ty điện chỉ cần nhìn thấy yêu cầu đủ lớn là sẵn sàng làm nghiên cứu khả thi, coi đó là cơ sở để xin phê duyệt xây thêm nhà máy. Một số khu vực như Virginia (thủ phủ trung tâm dữ liệu của thế giới) đang chứng kiến hàng chục dự án "treo" không chắc chắn, khiến các công ty điện lực phải tự quyết định xem nên loại bỏ những dự án nào mang tính đầu cơ.

Chuyên gia Astrid Atkinson, đồng sáng lập nhà cung cấp phần mềm hiệu suất lưới điện Camus Energy và là cựu kỹ sư trung tâm dữ liệu của Google ước tính rằng hiện tượng này có thể khiến nhu cầu ảo cao gấp 5 đến 10 lần so với thực tế.

Hệ quả của việc thổi phồng nhu cầu là người dân có nguy cơ trả tiền cho phần điện năng chưa bao giờ tồn tại. Tờ BI cho hay các khách hàng trong vùng PJM (khu vực vận hành lưới điện lớn nhất nước Mỹ) được thông báo sẽ phải trả thêm 7,3 tỷ USD cho nguồn cung điện tương lai. Nguyên nhân chủ yếu được quy cho lo ngại thiếu điện vì trung tâm dữ liệu.

Mặc dù một số cơ quan quản lý đã bắt đầu hành động, như Ủy ban Tiện ích Công cộng Ohio đã phê duyệt quy định yêu cầu các trung tâm dữ liệu phải trả tiền cho ít nhất 85% lượng điện mà họ yêu cầu, ngay cả khi sử dụng ít hơn (dẫn đến việc giảm đáng kể các yêu cầu đầu cơ). Tuy nhiên, xu thế thổi giá trong cơn sốt AI vẫn là một thực tế phổ biến.

Sau khi quy định của bang Ohio có hiệu lực, tổng nhu cầu xin cấp điện tại bang giảm từ 30 gigawatt xuống còn 13 gigawatt, một minh chứng rõ ràng rằng nhiều yêu cầu trước đó chỉ là mang tính thăm dò.

Hiện có ít nhất 20 đề xuất quy định tương tự đang được xem xét trên toàn nước Mỹ, với mục tiêu chặn bớt các dự án đầu cơ và bảo vệ người tiêu dùng khỏi nguy cơ bị tính phí cho các nhà máy điện "ma".

Cơn sốt AI đang mang đến cơ hội kinh tế khổng lồ, nhưng cũng tạo ra một vấn đề mới chưa từng có trong ngành điện: làm thế nào để phân biệt nhu cầu thật và nhu cầu đầu cơ? Với hàng chục tỷ USD đầu tư đang chờ được phê duyệt, mỗi sai lệch trong dự báo có thể biến thành gánh nặng cho xã hội trong nhiều thập kỷ.

Nhu cầu điện cho AI chắc chắn sẽ tăng, nhưng nếu để bong bóng dự báo tiếp tục phình to, sự bùng nổ công nghệ có thể kéo theo hệ lụy trực tiếp đối với hàng triệu người tiêu dùng, những người đang phải đối mặt với hóa đơn điện vốn đã tăng đều mỗi năm.

Đã đến lúc phải đặt câu hỏi liệu chúng ta có đang chuẩn bị cho tương lai của AI, hay chỉ đang xây thêm những nhà máy phục vụ cho nhu cầu trên giấy?

*Nguồn: BI