Quốc gia ‘anh cả’ EU có động thái không ngờ: Không trừng phạt mà đang ‘trao tay’ hàng loạt thông tin nhạy cảm của doanh nghiệp cho Trung Quốc

Điều trớ trêu là, trong khi các công ty Đức phải chia sẻ dữ liệu thương mại mật cho phía Trung Quốc, thì chính phủ Berlin lại gần như “mù mờ” trước tình hình.

Những yêu cầu khắt khe từ Bắc Kinh về hồ sơ xuất khẩu khiến các doanh nghiệp phải cung cấp bản vẽ kỹ thuật, hình ảnh sản phẩm, thông tin khách hàng và số liệu sản xuất 3 năm liên tiếp. Ngược lại, chính quyền Đức không có công cụ pháp lý nào để thu thập những dữ liệu tương tự từ các doanh nghiệp trong nước.

Theo các chuyên gia tại Viện nghiên cứu MERICS, những dữ liệu này giúp Bắc Kinh vẽ ra “bản đồ điểm yếu” của công nghiệp Đức, bao gồm doanh nghiệp nào chỉ phụ thuộc vào một nhà cung ứng Trung Quốc, doanh nghiệp nào không có dự trữ nguyên liệu, hay những mắt xích nào dễ bị gián đoạn. Trong bối cảnh 95% nguồn đất hiếm của Đức đến từ Trung Quốc, các công ty gần như không có lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận.

Sự chậm trễ trong phê duyệt giấy phép nhập khẩu đã khiến hàng chục doanh nghiệp nhỏ và vừa của Đức rơi vào cảnh ngừng sản xuất. Một khảo sát của Phòng Thương mại châu Âu tại Trung Quốc cho thấy, trong số 141 đơn xin cấp phép, chỉ có 19 được phê duyệt, kéo theo 46 đợt dừng sản xuất trong tháng 9 và thêm 10 đợt dự kiến vào cuối năm.

Ngược lại, các tập đoàn lớn trong lĩnh vực ô tô và công nghiệp nặng của Đức lại dễ dàng được cấp phép, song họ cũng từ bỏ ý định dự trữ nguyên liệu. Nguyên nhân đằng sau đó là Bắc Kinh cảnh báo mọi đơn hàng vượt quá nhu cầu sản xuất sẽ bị nghi ngờ là phục vụ buôn lậu hoặc hỗ trợ mục đích quân sự của Mỹ.

Chính phủ Đức nhận thấy nguy cơ ngày càng rõ, nhưng phản ứng vẫn chậm chạp và rời rạc. Bộ Kinh tế Đức đã gửi bảng câu hỏi tới doanh nghiệp nhằm thu thập dữ liệu tương tự những gì Trung Quốc đang nắm giữ, nhưng không nhận được phản hồi. Các cuộc họp với lãnh đạo doanh nghiệp cũng không mang lại kết quả.

Trong khi đó, hiệp hội công nghiệp BDI nhiều lần gửi thư khẩn yêu cầu gặp trực tiếp Bộ trưởng Kinh tế Katherina Reiche, nhưng cũng không được hồi đáp. Các doanh nghiệp cảm thấy bị “bỏ rơi”, còn giới chức thì khẳng định “vẫn thường xuyên liên hệ với các công ty”. Sự thiếu đồng thuận này cho thấy khoảng cách lớn giữa chính trị và thực tiễn kinh tế.

Thủ tướng Friedrich Merz thừa nhận sự lệ thuộc khiến Đức “yếu thế” và kêu gọi đa dạng hóa nguồn cung. Tuy nhiên, chính phủ lại vướng mâu thuẫn một mặt muốn giảm phụ thuộc, mặt khác khó áp đặt thêm nghĩa vụ cho doanh nghiệp vốn đang phàn nàn bị “vùi lấp” trong thủ tục hành chính.

Theo các chuyên gia, Trung Quốc nhìn nhận sự kiểm soát cực đoan này như một “quân bài mặc cả”. Bắc Kinh đã gợi ý có thể nới lỏng hạn chế nếu Berlin giảm bớt giới hạn xuất khẩu công nghệ cao. Từ góc độ chiến lược, việc nắm được cấu trúc chuỗi cung ứng của châu Âu đồng nghĩa với việc Trung Quốc có thể tác động đến các ngành công nghiệp then chốt, kể cả quốc phòng.

MERICS cảnh báo, thông tin mà Trung Quốc thu thập không chỉ giúp củng cố vị thế của doanh nghiệp nước này ở châu Âu, mà còn cho phép Bắc Kinh hiểu rõ hơn mức độ liên kết của các ngành công nghiệp quốc phòng NATO.

Khủng hoảng đất hiếm tại Đức không chỉ là câu chuyện nội bộ. Châu Âu đang bước vào giai đoạn tái vũ trang lớn nhất kể từ Chiến tranh Lạnh và sự phụ thuộc vào nguyên liệu chiến lược từ Trung Quốc trở thành điểm yếu quá lớn. Ủy ban châu Âu (EC) đã thảo luận biện pháp trả đũa, song Bắc Kinh tỏ ra muốn đàm phán song phương với Berlin hơn là thông qua kênh EU. Điều này gây sức ép trực tiếp lên Thủ tướng Merz, buộc ông phải cân bằng giữa lợi ích quốc gia và cam kết chung của châu Âu.

Trong khi đó, Ngân hàng Trung ương Đức (Bundesbank) cũng thừa nhận Berlin có thể phải đưa ra “quyết định táo bạo” nếu căng thẳng leo thang. Nhưng ngay cả các lãnh đạo doanh nghiệp Đức cũng lúng túng, khi vừa muốn duy trì lợi ích từ thị trường Trung Quốc, vừa lo mất việc làm nếu nguồn cung tiếp tục gián đoạn.