Trung tâm tài chính hàng đầu châu Á sụt lún nhanh nhất trong 4.000 năm, cuối thế kỷ này gần 20% diện tích sẽ dưới mực nước biển

Thượng Hải – biểu tượng của hiện đại hóa Trung Quốc – đang đối mặt với một nghịch lý nghiệt ngã: thành phố phát triển nhanh nhất cũng đang chìm dần nhanh nhất.

Một nghiên cứu công bố trên tạp chí Nature do các nhà khoa học Anh, Mỹ và Trung Quốc thực hiện cho thấy mực nước biển dọc bờ đông Trung Quốc đang tăng với tốc độ nhanh nhất trong 4.000 năm, trong khi Thượng Hải lại lún xuống vì chính bàn tay con người. Cơn “đòn kép” này, theo các nhà nghiên cứu, có thể làm thay đổi bản đồ kinh tế châu Á và đe dọa trực tiếp đến chuỗi cung ứng toàn cầu vốn phụ thuộc vào thành phố cảng sầm uất bậc nhất hành tinh.

Báo cáo được South China Morning Post trích dẫn cho biết, mực nước biển quanh vùng duyên hải Trung Quốc đã tăng nhanh hơn 10 lần so với giai đoạn tiền công nghiệp, chủ yếu do tan băng và giãn nở nhiệt của đại dương. Trong khi đó, Thượng Hải – được xây dựng trên nền đồng bằng sông Dương Tử với lớp đất sét và trầm tích mềm – đang lún trung bình khoảng 6 mm mỗi năm, cao hơn gấp nhiều lần tốc độ nước biển dâng toàn cầu. Các nhà nghiên cứu cảnh báo rằng, khi hai xu hướng này cùng diễn ra, nguy cơ ngập lụt ở vùng châu thổ khổng lồ này sẽ “tăng theo cấp số nhân”, biến những cơn mưa lớn hay bão mùa hạ thành thảm họa đô thị có thể tàn phá hệ thống giao thông, năng lượng và công nghiệp.

Thượng Hải là thành phố cảng lớn nhất thế giới, xử lý hơn 47 triệu container mỗi năm, đồng thời là “động cơ xuất khẩu” của Trung Quốc. Chỉ cần cảng này ngưng hoạt động vài ngày, hàng hóa từ điện tử, dệt may đến ô tô và linh kiện sẽ ùn ứ khắp chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trong kịch bản mực nước biển dâng thêm 30 cm – mức được dự đoán có thể xảy ra trong vài thập kỷ tới – nhiều khu công nghiệp và kho vận ở vùng Pudong, Minhang hay Jiading sẽ nằm trong vùng ngập lụt thường xuyên. Một nghiên cứu của Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) ước tính, nếu không có biện pháp can thiệp, khoảng 17% diện tích đô thị Thượng Hải có thể nằm dưới mực nước biển vào cuối thế kỷ này.

Tình trạng lún nền tại Thượng Hải không phải hiện tượng tự nhiên mà là hậu quả trực tiếp của quá trình phát triển ồ ạt. Việc khai thác nước ngầm kéo dài trong nhiều thập niên, cùng với tốc độ xây dựng cao ốc dày đặc trên nền đất yếu, khiến mặt đất sụt lún không thể đảo ngược. Dù chính quyền đã hạn chế khai thác nước ngầm và sử dụng hệ thống bơm tái nạp từ năm 2010, nền đất vẫn tiếp tục hạ thấp vì quán tính địa chất. Các nhà khoa học gọi đây là “vết thương âm thầm” của đô thị, bởi nó không gây chấn động như động đất hay bão, nhưng lại khiến thành phố mất dần khả năng phòng vệ tự nhiên.

Nguy cơ lớn hơn nằm ở việc Thượng Hải không chỉ là nơi ở của hơn 25 triệu người mà còn là mắt xích trọng yếu của nền kinh tế toàn cầu. Từ khu chế xuất Phố Đông đến các trung tâm logistics dọc sông Hoàng Phố, hàng trăm tập đoàn quốc tế – từ Tesla, Apple, Siemens đến các hãng vận tải container – đều đặt cơ sở tại đây. Khi thành phố chìm, cả chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ chao đảo.

Không chỉ Trung Quốc, hiện tượng này còn gióng lên hồi chuông cảnh báo với nhiều đô thị ven biển khác như Bangkok, Jakarta, Tokyo hay New York – những nơi cùng chịu tác động kép giữa nước biển dâng và lún nền do con người. Tạp chí Cosmos bình luận rằng “sự kết hợp giữa thiên nhiên và nhân tạo đang khiến các siêu đô thị ven biển trở thành điểm yếu mới của nền kinh tế toàn cầu”.

Ở Jakarta, chính phủ Indonesia đã buộc phải lên kế hoạch di dời thủ đô vì thành phố lún trung bình 10 cm mỗi năm; còn ở Bangkok, chính quyền đang xây hệ thống đê chắn trị giá hàng chục tỷ USD để chống ngập. Thượng Hải , với mật độ dân cư và vai trò kinh tế khổng lồ, nếu không có chiến lược thích ứng, có thể trở thành tâm điểm tiếp theo của khủng hoảng môi trường đô thị.

Các chuyên gia đề xuất một loạt biện pháp khẩn cấp: hạn chế khai thác nước ngầm, đầu tư vào công trình đê biển và hồ điều tiết, áp dụng công nghệ giám sát lún nền theo thời gian thực, và quy hoạch lại các khu công nghiệp ven sông theo hướng “sống chung với nước”. Song những giải pháp này đều tốn kém và đòi hỏi sự phối hợp giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế.

Theo Reuters, Trung Quốc đã chi hơn 14 tỷ USD trong 10 năm qua cho các dự án kiểm soát lún và bảo vệ bờ biển, song các chuyên gia cảnh báo rằng tốc độ mực nước biển dâng có thể nhanh hơn mọi dự đoán, khiến nỗ lực thích ứng phải được nâng lên cấp độ toàn quốc.

Điều đáng nói là, câu chuyện Thượng Hải không chỉ phản ánh rủi ro khí hậu mà còn là ẩn dụ cho sự đánh đổi của phát triển. Trong hơn bốn thập kỷ tăng trưởng thần tốc, thành phố này đã vươn lên thành trung tâm tài chính và thương mại hàng đầu châu Á, nhưng phần nền vật lý của nó đang suy yếu từng ngày. Cái giá phải trả cho tốc độ đô thị hóa và tiêu thụ tài nguyên quá mức giờ đã hiển hiện dưới chân những tòa nhà chọc trời. N

“Lún nền do con người và nước biển dâng không còn là hai đường thẳng song song, mà đang giao nhau trong cùng một điểm – nơi sinh sống của hàng trăm triệu người”, báo cáo trên Nature cảnh báo ngắn gọn.