Xử phạt trục lợi nhà xã hội: Bao nhiêu mới đủ sức răn đe?

Siết việc mua bán chênh nhà ở xã hội

Trong bối cảnh giá nhà ở thương mại ngày càng xa tầm với chính sách nhà ở xã hội giúp người có thu nhập thấp có cơ hội an cư. Thế nhưng, lợi dụng chính sách này, nhiều người không đúng đối tượng "tranh suất" mua của nhiều người, thậm chí không ít người mua được hưởng lợi bán chênh lệch lên tới cả tỷ đồng.

Tại phiên họp thứ 3 Ban chỉ đạo Trung ương về chính sách nhà ở và thị trường bất động sản ngày 11/11, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu phải tăng cường minh bạch, phòng ngừa tiêu cực, tình trạng "găm hàng", thổi giá, đầu cơ, trục lợi trong việc xét duyệt, mua bán, cho thuê nhà ở xã hội.

Mới đây, tại dự thảo Nghị định xử phạt vi phạm hành chính lĩnh vực xây dựng, Bộ Xây dựng đề xuất bổ sung nhiều quy định về quản lý và sử dụng nhà ở xã hội. Theo đó, người mua, thuê mua nhà ở xã hội không sử dụng để ở mà cho thuê lại có thể bị phạt 80-120 triệu đồng. Đây là điểm mới so với quy định hiện hành.

Mức phạt tương tự áp dụng với trường hợp họ tự ý bán, cho thuê lại nhà ở xã hội hoặc chuyển nhượng trái phép. Khoản phạt này tăng so với quy định hiện hành tại Nghị định 16/2022 là 40-120 triệu đồng. Không chỉ tăng mức xử phạt, việc hậu kiểm đối tượng mua nhà ở xã hội cũng chặt chẽ.

Trao đổi với PV Tiền Phong , ông Luyện Văn Phương - Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội - cho biết, để hậu kiểm nhà ở xã hội, sau khi chủ đầu tư cập nhật danh sách người mua đủ điều kiện lên Sở Xây dựng sẽ gửi toàn bộ danh sách này cho các xã và Văn phòng đăng ký Đất đai của Sở Nông nghiệp và Môi trường để kiểm soát lại.

Theo ông Phương, vẫn có trường hợp đối tượng mua nhà ở xã hội có nhà rồi nhưng đăng ký mua và sau khi rà soát, Sở Xây dựng thông báo cho chủ đầu tư để chấm dứt việc mua bán. Tuy nhiên, việc các đối tượng mua rồi bán lại hưởng chênh lệch cần thêm các đơn vị khác vào kiểm tra, xác minh để ngăn chặn tình trạng này.

Chưa đủ sức răn đe?

Mặc dù nâng mức xử phạt và hậu kiểm nhưng theo chuyên gia việc hậu kiểm chưa kiểm soát hết việc các đối tượng tự mua bán "trao tay", mức phạt cũng ở mức thấp.

Trao đổi với PV Tiền Phong , ông Nguyễn Quang Huy - chuyên gia Khoa Tài chính - Ngân hàng, Đại học Nguyễn Trãi - cho rằng, mức xử phạt tối đa 120 triệu đồng đối với hành vi sử dụng, bán lại hoặc cho thuê nhà ở xã hội chưa tương xứng với thực tế thị trường và động cơ trục lợi đang gia tăng, dẫn đến nguy cơ chính sách bị lợi dụng, làm sai lệch bản chất nhân văn của chương trình nhà ở xã hội.

Nhà ở xã hội được thiết kế cho người thu nhập thấp , công nhân, người yếu thế - nhóm khó có khả năng tiếp cận nhà ở thương mại. Thế nhưng, khi chính sách bị biến tướng, bị mua bán, cho thuê sai đối tượng, hậu quả không chỉ là mất công bằng xã hội, mà còn khiến nguồn lực an sinh bị rút ruột và niềm tin vào chính sách bị suy giảm.

Hiện nay, giá nhà ở xã hội khoảng 15-30 triệu đồng/m2, trong khi giá nhà ở thương mại tại cùng khu vực dao động 40-100 triệu đồng/m2. Như vậy, chênh lệch có thể lên đến 1-2 tỷ đồng cho mỗi căn hộ 60m2.

"Trong bối cảnh đó, mức phạt 120 triệu đồng chỉ tương đương 6-10% lợi ích bất chính, rõ ràng không đủ sức răn đe và thậm chí có thể khiến người vi phạm “chấp nhận bị phạt để trục lợi", ông Huy nhấn mạnh.

Ông Huy cũng cho rằng, để chính sách thật sự hiệu quả, mức phạt nên được thiết kế theo tỷ lệ lợi ích bất hợp pháp chứ không cố định. Cụ thể, có thể phạt gấp 2-3 lần khoản lợi chênh lệch, đồng thời buộc nộp lại toàn bộ lợi ích bất chính hoặc thu hồi căn hộ vi phạm. Nếu không xác định được giá trị cụ thể, có thể quy định phạt 20-30% giá trị căn hộ. Cách làm này vừa đảm bảo tính công bằng, vừa phản ánh đúng nguyên tắc “thu lợi bao nhiêu chịu trách nhiệm bấy nhiêu”.

Với các trường hợp vi phạm có tổ chức, đầu cơ hàng loạt, hoặc cố ý trục lợi từ chính sách, mức phạt có thể nâng tới 1 tỷ đồng cùng với biện pháp cưỡng chế, thu hồi tài sản và cấm tham gia các chương trình nhà ở xã hội trong tương lai. Tuy nhiên, cần linh hoạt với những trường hợp vi phạm do thiếu hiểu biết hoặc gặp hoàn cảnh đặc biệt, thể hiện tính nhân văn, giáo dục hơn là trừng phạt.

Song song với chế tài, cần thiết lập cơ chế cảnh báo sớm và quản lý chặt chẽ. Mỗi căn nhà ở xã hội nên được gắn mã định danh điện tử, liên thông dữ liệu giữa Bộ Xây dựng, Sở Nông nghiệp và Môi trường, cơ quan thuế và ngân hàng để giám sát quá trình sử dụng và giao dịch.

Khi có dấu hiệu bất thường, hệ thống sẽ tự động cảnh báo đến người dân và cơ quan chức năng, giúp phòng ngừa trước khi vi phạm xảy ra. Ngoài ra, cần xây dựng cổng thông tin minh bạch công khai danh sách người được mua, thuê, chuyển nhượng hợp pháp, cùng với hệ thống nhắc nhở định kỳ về quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà ở xã hội.

"Mục tiêu của chính sách không chỉ là xử phạt mà là định hướng hành vi, củng cố niềm tin và khơi dậy ý thức trách nhiệm xã hội. Khi mức phạt đủ mạnh, cơ chế quản lý minh bạch và cảnh báo sớm được vận hành hiệu quả, thị trường nhà ở xã hội sẽ phát triển lành mạnh, bền vững, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người dân, đồng thời giữ trọn tinh thần nhân văn và công bằng xã hội của chính sách an sinh nhà ở ", ông Huy nói.