Châu Âu ‘bất lực’ với hạm đội tàu chở dầu bóng tối của Nga – Càng trừng phạt càng xuất hiện nhiều, gây tràn dầu khắp nơi không ai xử lý được

Theo một cuộc điều tra chung của nhóm báo chí phi lợi nhuận SourceMaterial và POLITICO, trong năm qua, ít nhất năm tàu chở dầu thuộc đội tàu né tránh lệnh trừng phạt của Nga đã tiếp tục di chuyển mà không bị cản trở trong vùng biển châu Âu sau khi để lại các vệt dầu loang gần lục địa này.

Hai trong số những tàu này đã bị Vương quốc Anh trừng phạt riêng lẻ trước khi chúng rời khỏi các vệt dầu loang.

Những tiết lộ mới này, dựa trên hình ảnh vệ tinh của tổ chức phi chính phủ SkyTruth kết hợp với dữ liệu vận chuyển từ Kpler, được đưa ra sau một cuộc điều tra năm 2024 của POLITICO ghi lại các vụ tràn dầu do hạm đội bóng tối của Nga gây ra. Chúng nêu bật những khó khăn mà các chính phủ phương Tây phải đối mặt trong việc hạn chế xuất khẩu dầu của Nga và giảm thiểu nguy cơ thảm họa sinh thái trong vùng biển của họ.

Bộ trưởng Năng lượng Latvia Kaspars Melnis cho biết các vụ việc này là "một vấn đề lớn". “Chúng ta khá may mắn vào thời điểm này khi chưa có bất kỳ thảm họa môi trường nào xảy ra.”

Trừng phạt khắp nơi

Năm 2022, Nhóm Bảy quốc gia công nghiệp phát triển (G7) đã áp đặt giá trần đối với doanh số bán dầu toàn cầu của Nga.

Kể từ đó, Moscow lựa chọn cách vận chuyển một lượng lớn dầu thô bằng một đội tàu thiếu bảo hiểm, ọp ẹp với cơ cấu sở hữu không minh bạch. Theo công ty phân tích hàng hải Lloyd's List Intelligence, đội tàu này hiện có 1.300 chiếc và có liên quan đến các vụ tràn dầu quy mô lớn.

Các chính phủ châu Âu đã trừng phạt các tàu chở dầu riêng lẻ. Brussels cho đến nay đã đưa 444 tàu vào danh sách đen, ngăn cản chúng cập cảng tại các cảng EU hoặc sử dụng các dịch vụ của phương Tây. Vương quốc Anh đã trừng phạt 450 tàu.

Các chuyên gia cảnh báo tình trạng xuống cấp của các tàu chở dầu khiến chúng dễ xảy ra tai nạn và va chạm hơn, trong khi quyền sở hữu mờ ám khiến chúng không thể truy vết và không thể chịu trách nhiệm trước các nhà chức trách phương Tây. Do các lệnh trừng phạt, chúng thường hoạt động mà không được bảo hiểm đầy đủ.

“Các lệnh trừng phạt hiện hành có hiệu quả hay không — [thật] khó mà nói được,” Melnis nói.

Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch ước tính một vụ tràn dầu lớn do một tàu chở dầu như vậy gây ra có thể tốn tới 1,4 tỷ euro để xử lý. Chi phí này có thể sẽ do người nộp thuế châu Âu chi trả nếu không thể truy tìm được tàu vi phạm.

“Hạm đội ngầm là nỗ lực của ông Putin nhằm bám víu vào lợi nhuận dầu mỏ và đồng thời gây ô nhiễm biển,” một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Anh cho biết. “Ông ta đang sử dụng những con tàu phớt lờ các tiêu chuẩn an toàn cơ bản, làm tăng nguy cơ xảy ra các vụ tràn dầu thảm khốc.”

Sau khi POLITICO tiết lộ các tàu chở dầu có liên hệ với Nga đã làm tràn dầu ra nhiều khu vực đại dương trên thế giới vào năm ngoái, Brussels đã đưa một trong những tàu vi phạm, trước đây được gọi là Innova, vào danh sách đen.

Nhưng hiệu quả đến đâu?

Những phát hiện mới cho thấy những hạn chế của cách tiếp cận đó.

Trong một ví dụ từ ngày 15/11/2024, một vệt dầu loang dài 12 km đã xuất hiện ở vùng biển Tây Ban Nha ngoài khơi Vịnh Biscay sau vụ tàu Dinasty, một tàu chở dầu dài 280 mét đang di chuyển từ Ấn Độ đến cảng Primorsk của Nga.

Con tàu này đang chịu lệnh trừng phạt của Vương quốc Anh, và EU cũng đã có động thái tương tự sau khi vụ việc xảy ra.

“Điều này nói lên điều gì về các lệnh trừng phạt của Châu Âu và Hoa Kỳ? Nó chứng minh rằng trên thực tế, bất kể các tàu có bị trừng phạt hay không, chúng vẫn có thể tìm được cách thức và địa điểm để giao thương”, Richard Meade, biên tập viên của Lloyd’s List Intelligence, cho biết.

Các tàu chở dầu ngầm - thường vi phạm các quy tắc vận tải biển quốc tế - hiện chiếm một phần năm tổng khối lượng hàng hải trên thế giới.

Là một phần trong gói trừng phạt thứ 19 của EU kể từ khi xung đột Nga và Ukraine nổ ra, được công bố vào tháng 9, Ủy ban Châu Âu đã đề xuất bổ sung 118 tàu mới có liên quan đến Nga vào danh sách đen đang mở rộng của mình.

Các chuyên gia và những người theo đường lối cứng rắn với Nga trong khối đã kêu gọi nhiều hơn nữa.

Ngoài việc áp đặt lệnh trừng phạt lên nhiều tàu hơn nữa, EU cần tấn công vào "toàn bộ chuỗi giá trị" liên quan đến việc vận chuyển dầu bị trừng phạt, Bộ trưởng Năng lượng Phần Lan Sari Multala nói với tờ POLITICO.

Điều này đồng nghĩa EU cần đưa vào danh sách đen nhiều nhà máy lọc dầu tiếp nhận dầu từ các tàu chở dầu của Nga có liên quan đến dầu loang, Isaac Levi, người đứng đầu nhóm nghiên cứu về Nga tại viện nghiên cứu CREA có trụ sở tại Helsinki, cho biết, và trừng phạt các nhà cung cấp dịch vụ và cơ quan đăng ký cờ của các tàu này.

Ông lập luận rằng lực lượng bảo vệ bờ biển quốc gia cũng nên bắt giữ các tàu khi chúng đi qua vùng biển châu Âu nếu chúng từng gây ra sự cố tràn dầu, hoạt động mà không có bảo hiểm hợp pháp hoặc treo cờ giả.

Trong một số trường hợp, chính quyền quốc gia đã tự mình giải quyết vấn đề — nhưng họ chưa hành động một cách có hệ thống. Vào tháng 4, Estonia đã bắt giữ một tàu chở dầu bị nghi ngờ là của đội tàu bóng tốiNga.

Tuần trước, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết các lãnh đạo quân sự châu Âu và NATO sẽ xây dựng "các hành động chung trong những tuần tới" mới để "ngăn chặn các tàu đáng ngờ" trong vùng biển của mình.

Một phát ngôn viên của Ủy ban nói với tờ POLITICO rằng các nước EU được yêu cầu "áp dụng hình phạt ... đối với các trường hợp xả thải bất hợp pháp chất gây ô nhiễm từ tàu thuyền".

Người phát ngôn cho biết Brussels cũng đang nhắm mục tiêu vào các "kẻ tiếp tay" cho các tàu bóng tối như nhà máy lọc dầu và cơ quan đăng ký thương mại, đồng thời gây "áp lực ngoại giao" lên các quốc gia có tàu treo cờ liên quan.

Nhưng đối với Levi, bằng chứng về các vết dầu loang liên tục cho thấy chiến lược này đang thất bại như thế nào.

"Tôi thấy thật sốc khi những tàu chở dầu này, sau khi đã cho thấy bằng chứng về sự cố tràn dầu và thiệt hại môi trường ... lại không bị bắt giữ", ông nói.