Công nghệ mới của Trung Quốc được kỳ vọng nối tiếp xe điện và AI gây bất ngờ cho thế giới: Một khoảnh khắc 'DeepSeek' khác sắp ra đời?

Sau khi chinh phục thế giới bằng làn sóng xe điện (EV) và trí tuệ nhân tạo (AI), Trung Quốc đang bước vào một cuộc đua khác ít ồn ào nhưng đầy tiềm năng: công nghệ sinh học (biotech).

Từ những nhà máy sản xuất thuốc generic giá rẻ, các doanh nghiệp Trung Quốc nay đang biến mình thành những phòng thí nghiệm toàn cầu, nơi họ không chỉ sao chép mà còn sáng tạo ra những loại thuốc có thể thay đổi cuộc chơi trong điều trị ung thư và bệnh hiếm.

Từ "xưởng thuốc rẻ" đến trung tâm đổi mới

Ngành công nghiệp xe điện (EV) của Trung Quốc đã và đang gây chấn động toàn cầu, không chỉ nhờ quy mô sản xuất mà còn bởi khả năng nhanh chóng chuyển đổi từ người đi sau thành nhà vô địch về giá cả và tốc độ đổi mới. Giờ đây, lĩnh vực công nghệ sinh học cũng đang thể hiện những dấu hiệu tương tự và sẵn sàng tạo nên bất ngờ lớn tiếp theo cho thế giới.

Trong năm qua, thị trường chứng khoán Hồng Kông đã chứng kiến cổ phiếu của các công ty công nghệ sinh học Trung Quốc tăng vọt, được thúc đẩy bởi một loạt các thỏa thuận cấp phép và mua bán thuốc mới đầy tham vọng. Giới phân tích và các chuyên gia trong ngành đang ngày càng so sánh sự bùng nổ này với "khoảnh khắc DeepSeek" trong AI hay với sự trỗi dậy của ngành EV.

Sự tương đồng giữa Biotech và EV nằm ở nền tảng sản xuất sâu rộng của Trung Quốc. Giống như việc tích lũy kinh nghiệm sản xuất linh kiện cho các hãng xe lớn phương Tây đã giúp Trung Quốc xây dựng chuỗi cung ứng EV cho các công ty như Tesla, ngành dược phẩm sinh học của nước này cũng đã trải qua quá trình tương tự.

Trong nhiều năm, Trung Quốc là công xưởng sản xuất các hoạt chất dược phẩm (API) generic, thống trị chuỗi cung ứng dược phẩm toàn cầu chủ yếu dựa trên quy mô sản xuất khổng lồ. Nước này kiểm soát tới 80% nguồn nguyên liệu dược (API), 70% vitamin C và 90% penicillin của thế giới.

Tuy nhiên những cải cách trong hệ thống phê duyệt thuốc năm 2015 và định hướng "Made in China 2025" đã đặt nền móng cho một sự chuyển dịch lớn: từ "sản xuất cho thế giới" sang "sáng tạo cho thế giới", các công ty Trung Quốc đã chuyển trọng tâm từ thuốc generic sang thuốc đổi mới (innovative drugs).

Giờ đây, gần 70% thuốc được đăng ký thử nghiệm lâm sàng tại Trung Quốc là thuốc sáng tạo, và hơn 23% các loại thuốc điều trị thế hệ mới toàn cầu đến từ các công ty Trung Quốc. Những tên tuổi như Jiangsu Hengrui, Ascentage Pharma hay Signet Therapeutics đang được ví như "BYD" và "NIO" của lĩnh vực sinh học, những kẻ thách thức trật tự cũ bằng tốc độ, chi phí thấp và khả năng học hỏi phi thường.

Jiangsu Hengrui Pharmaceutical, một trong những công ty lớn nhất, đang chuyển trọng tâm từ thuốc generic sang thuốc đổi mới và đã chi tổng cộng 48 tỷ Nhân dân tệ (6,7 tỷ USD) cho nghiên cứu và phát triển.

Một dấu hiệu cho thấy các khoản đầu tư đang mang lại hiệu quả là vào tháng 7/2025, Hengrui đã bán quyền phát triển độc quyền 12 loại thuốc giai đoạn đầu cho công ty dược phẩm GSK của Anh, thu về 500 triệu USD tiền mặt trả trước và 12 tỷ USD thanh toán tiềm năng dựa trên thành công.

Cũng như cách ngành xe điện Trung Quốc từng phát triển nhờ phục vụ chuỗi cung ứng cho Tesla và các hãng phương Tây, biotech Trung Quốc được rèn luyện trong vai trò nhà thầu thử nghiệm cho các tập đoàn dược lớn. Họ học được cách thiết kế nghiên cứu, tối ưu chi phí và kiểm soát chuỗi cung ứng ở quy mô chưa từng có. Khi hệ sinh thái đủ lớn, điều tất yếu diễn ra: họ bắt đầu tạo ra sản phẩm của riêng mình.

"Ở một góc độ nào đó, ngành biotech Trung Quốc giống hệt ngành xe điện. Một khi có chuỗi cung ứng, chúng ta có thể làm ra những sản phẩm tương tự," ông Trương Hải Sinh, CEO Signet Therapeutics, nhận định.

Sự thay đổi này được củng cố bởi làn sóng tài năng hồi hương. Nhiều nhà sáng lập công ty công nghệ sinh học hàng đầu Trung Quốc là những người đã hoàn thành khóa đào tạo hoặc nghiên cứu sau tiến sĩ tại các trường đại học danh tiếng phương Tây như Harvard. Họ mang theo chuyên môn tiên tiến và mô hình kinh doanh quốc tế về nước, tạo nên một hệ sinh thái mạnh mẽ.

Signet là ví dụ điển hình cho làn sóng "du học sinh hồi hương" trong ngành sinh học. CEO Trương từng làm nghiên cứu hậu tiến sĩ tại Harvard, sau đó về nước khởi nghiệp với AI ứng dụng trong điều trị ung thư. Thuốc chủ lực của công ty hiện đã được FDA Mỹ cấp phép nhanh (fast-track), mở ra cánh cửa bước vào thị trường dược lớn nhất thế giới.

Tạp chí khoa học Nature cho hay 6 trong số 20 tổ chức nghiên cứu hàng đầu thế giới về khoa học sinh học là các trường đại học Trung Quốc. Tính đến tháng 6, Trung Quốc đứng thứ hai toàn cầu về nghiên cứu khoa học sinh học, sau Mỹ, và các nhà nghiên cứu Trung Quốc vẫn đang nỗ lực bắt kịp về việc xuất bản các bài báo học thuật.

Cạnh tranh dìm giá

Mặc dù có tiềm năng to lớn, sự phát triển của công nghệ sinh học Trung Quốc cũng đang tái diễn vòng xoáy cạnh tranh khốc liệt tương tự như ngành EV, một hiện tượng mà người Trung Quốc gọi là "nội cuốn" (involution). Sự cạnh tranh quá mức này có thể là một thử thách sinh tử cho các công ty, dẫn đến sự sụt giảm lớn trong nguồn vốn đầu tư mạo hiểm (VC) gần đây.

Giống như xe điện, tốc độ tăng trưởng quá nhanh khiến ngành biotech Trung Quốc rơi vào vòng xoáy cạnh tranh dữ dội. Một loại thuốc sáng tạo ngày nay chỉ giữ được lợi thế độc quyền 1–2 năm, thay vì 10 năm như trước.

Ngay khi một sản phẩm được đưa vào thử nghiệm ở Mỹ hoặc châu Âu, hàng loạt công ty Trung Quốc lập tức phát triển phiên bản tương tự để sao chép.

Các công ty công nghệ sinh học Trung Quốc đã trải qua một chu kỳ bùng nổ rồi suy thoái. Nguồn vốn đầu tư mạo hiểm cho lĩnh vực này đã giảm 78% từ năm 2021 đến 2024. Báo cáo của PharmaDJ cho thấy các công ty đã huy động được hơn 1,5 tỷ USD trong quý 3 năm 2025, một con số rất xa so với 4,7 tỷ USD trong cùng kỳ năm 2021. Chỉ số Hang Seng Biotech mặc dù tăng 82% trong năm nay nhưng vẫn thấp hơn 48% so với mức đỉnh năm 2021.

Tuy nhiên, mặt tích cực là giá thuốc mới giảm mạnh nhờ chi phí nghiên cứu lâm sàng thấp hơn và sự cạnh tranh gay gắt, giúp bệnh nhân trong nước tiếp cận nhanh hơn. Báo cáo của Huatai Securities cho thấy chi phí thử nghiệm lâm sàng tại Trung Quốc chỉ bằng 30–50% so với các tập đoàn phương Tây, và nhiều sản phẩm như Olverembatinib của Ascentage Pharma có giá chỉ bằng 1/3 thuốc tương đương của Mỹ.

Ngoài ra, sự khát vốn và cạnh tranh đã thúc đẩy các công ty Trung Quốc bán quyền phát triển (out-licensing) cho đối tác phương Tây, tạo nên một mô hình kinh doanh mới: đổi sáng tạo lấy tiền mặt và uy tín. Nửa đầu năm 2025, các công ty Trung Quốc đã công bố 48 thương vụ bản quyền xuyên biên giới, trị giá 2,6 tỷ USD tiền mặt, có thể lên tới 31 tỷ USD nếu đạt mốc thành công.

Tháng 5, Pfizer chi 1,25 tỷ USD để mua quyền phát triển và bán thuốc ung thư SSGJ-707 từ công ty Trung Quốc 3Sbio, thương vụ lớn nhất lịch sử ngành. Với những thỏa thuận như vậy, biotech Trung Quốc không chỉ tìm được dòng tiền nuôi R&D, mà còn dần len vào chuỗi giá trị cao nhất của ngành dược toàn cầu.

Tuy nhiên, sự trỗi dậy này không diễn ra trong khoảng trống. Mỹ đang ngày càng lo ngại về sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng dược phẩm Trung Quốc, coi công nghệ sinh học là vấn đề an ninh quốc gia.

Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung đang lan sang lĩnh vực dược phẩm. Chính phủ Mỹ gần đây áp thuế 100% lên hàng dược nhập khẩu và thậm chí cân nhắc lệnh cấm xuất khẩu bản quyền thuốc mới từ Trung Quốc. Thượng viện Mỹ cũng đang hồi sinh dự luật Biosecure Act, có thể chặn hợp tác và tài trợ cho các công ty Trung Quốc.

Bất chấp những rào cản này, sự tự tin của các doanh nhân công nghệ sinh học Trung Quốc vẫn rất cao. Giống như câu chuyện của EV, họ tin rằng chất lượng sản phẩm và lợi thế về giá cuối cùng sẽ chiến thắng.

Những động thái trên có thể khiến ngành biotech Trung Quốc khó mở rộng ra toàn cầu, nhưng đồng thời cũng là dấu hiệu của sức mạnh.

"Nếu Mỹ phải siết chặt, nghĩa là họ đã bắt đầu lo ngại. Và nếu họ lo ngại, tức là chúng ta đang đi đúng hướng," ông Trương Hải Sinh nói.

Rõ ràng, sự trỗi dậy của biotech Trung Quốc đang ở giai đoạn tương tự như AI Trung Quốc đầu năm nay, được ví von như một "khoảnh khắc DeepSeek", nơi niềm tin và tiền vốn đổ dồn vào ngành mới nổi. Dù phần lớn thuốc Trung Quốc vẫn là cải tiến nhỏ trên nền tảng có sẵn nhưng sự kết hợp giữa khoa học dữ liệu, AI và tài năng trở về từ phương Tây đang tạo ra nền móng cho một thế hệ thuốc mới.

Nếu ngành xe điện là câu chuyện về sức mạnh sản xuất, thì biotech lại là minh chứng cho khát vọng công nghệ và năng lực khoa học. Trong vài năm tới, khi những cái tên như Signet, Hengrui hay Jacobio bước ra thị trường toàn cầu, biotech có thể trở thành lĩnh vực khiến thế giới bất ngờ nhất, như cách mà xe điện Trung Quốc từng làm được với Tesla.

*Nguồn: Nikkei, Fortune, BI