Đằng sau mục tiêu tăng trưởng GDP 5% là các địa phương nợ gần 19 nghìn tỷ USD: Chuyện gì đang xảy ra ở nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới?

Do doanh thu từ bán đất sụt giảm nghiêm trọng, chính quyền trung ương buộc phải bơm thêm vốn để ngăn nguy cơ khủng hoảng tài khóa, trong khi tổng số nợ của các địa phương và các công ty tài chính địa phương (LGFV ) đã vượt mốc 134 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương gần 19.000 tỷ USD).

Tính đến cuối tháng 11, tổng lượng trái phiếu chính quyền địa phương phát hành trong năm 2025 đã vượt mốc 10 nghìn tỷ nhân dân tệ, cao hơn cả tổng lượng phát hành năm 2024 (9,7 nghìn tỷ NDT) và chính thức lập kỷ lục mới. Trong đó, dư nợ trái phiếu chính quyền địa phương đã đạt 54 nghìn tỷ NDT.

Một trong những nguyên nhân chính là doanh thu từ quyền sử dụng đất, nguồn thu quan trọng của các địa phương, đang lao dốc. Trong 10 tháng đầu năm, tổng giá trị đất được bán chỉ đạt 2,5 nghìn tỷ NDT, trong khi năm 2021, con số này là hơn 8,7 nghìn tỷ NDT. Khoảng 10% số lô đất đấu giá không có người mua, cho thấy niềm tin thị trường đang chạm đáy.

Chuyên gia You Zipei từ Zhongtai International Securities dự báo giá trị bán đất năm 2025 chỉ đạt khoảng 3 nghìn tỷ NDT, tức giảm hơn 5 nghìn tỷ NDT so với giai đoạn đỉnh cao.

Ngoài các khoản nợ công khai, nợ “ngoài bảng cân đối kế toán”, hay còn gọi là nợ ngầm, lại là mối nguy lớn hơn. Đây là các khoản nợ thông qua các LGFV .

Theo dữ liệu từ DZH, đến cuối năm 2024, khoảng 4.000 LGFV đã phát hành tổng cộng 87 nghìn tỷ NDT trái phiếu có lãi suất. Khi cộng thêm với 47 nghìn tỷ NDT trái phiếu chính quyền địa phương, tổng nợ ước tính chạm mốc 134 nghìn tỷ NDT. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng từng cảnh báo nợ LGFV có thể ở mức 65 nghìn tỷ NDT, nhưng nhiều chuyên gia tin con số thực còn cao hơn.

Vấn đề là phần lớn LGFV có lợi nhuận rất thấp hoặc thua lỗ. Chỉ 3% LGFV đạt lợi suất trên vốn (ROE) trên 4%, trong khi gần 10% bị lỗ. Mặc dù năm 2024, các LGFV báo lãi khoảng 550 tỷ NDT, nhưng họ nhận hơn 1.000 tỷ NDT tiền trợ cấp. Nghĩa là nếu không có hỗ trợ tài chính, gần một nửa LGFV sẽ chìm trong thua lỗ.

Trong nỗ lực ngăn chặn khủng hoảng tài chính, Bắc Kinh đã phê duyệt thêm 500 tỷ NDT cho các địa phương nhằm giải quyết nợ và đầu tư vào các dự án công. Đồng thời, Chủ tịch Tập Cận Bình mùa thu năm ngoái cũng cho phép phát hành thêm 10 nghìn tỷ NDT trái phiếu đặc biệt, nhằm chuyển nợ từ LGFV sang sổ sách chính quyền địa phương.

Các LGFV hiện vẫn có thể vay nợ với lãi suất thấp nhờ kỳ vọng “bảo lãnh ngầm” từ chính quyền và xu hướng nới lỏng tiền tệ kéo dài. Lãi suất trung bình trái phiếu do các LGFV tại Bắc Kinh phát hành năm nay chỉ khoảng 2,1%, giảm mạnh so với mức 3,5% năm 2021, tương đương mức giảm của trái phiếu chính phủ trung ương.

Tuy nhiên, lãi suất thấp và giảm phát chỉ giúp “đá quả bóng nợ” về phía trước mà không giải quyết được gốc rễ. Theo Yusuke Miura từ Viện nghiên cứu NLI tại Nhật Bản, nếu tăng trưởng danh nghĩa của Trung Quốc xuống dưới 3%, trong khi lãi suất danh nghĩa quanh 2%, thì điều kiện Domar - tiêu chuẩn đánh giá tính bền vững tài khóa, có thể bị vi phạm. Đây là dấu hiệu cho thấy rủi ro tài khóa đang gia tăng.

Hiện tại, khoản nợ khổng lồ của chính quyền địa phương Trung Quốc thực sự là một trở ngại lớn cho tham vọng đạt tăng trưởng GDP 5%. Nếu không có cải cách cơ cấu, nợ sẽ làm cho nền kinh tế thêm dễ tổn thương, dễ rơi vào vòng xoáy nợ - đầu tư - lợi nhuận thấp.

Tham khảo Nikkei Asia