Đến thở còn đang bị “đe doạ” ở nhiều nơi, quỹ của tỷ phú Phạm Nhật Vượng đưa ra sáng kiến để tìm giải pháp chống lại “sát thủ vô hình”

“Sát thủ vô hình” đe dọa sức khỏe và phát triển

Việt Nam hiện đang đối mặt với thách thức ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Theo báo cáo quốc tế, nước ta đứng thứ 22–23 trong số các quốc gia ô nhiễm không khí nặng nề nhất toàn cầu, và là quốc gia có chất lượng không khí kém thứ hai trong khu vực ASEAN. Năm 2023, nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình tại Việt Nam cao gần 6 lần mức khuyến nghị của WHO.

Tình hình càng đáng lo ngại tại các đô thị lớn. Hà Nội từng nằm trong nhóm 8 thủ đô ô nhiễm nhất thế giới, và trong năm 2023, thành phố này chỉ có vỏn vẹn 1 ngày chất lượng không khí đạt mức trung bình (“moderate”) và không có ngày nào được xếp hạng tốt (“good”).

Bà Nguyễn Thị Thiên Phương, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ NN&MT nhấn mạnh rằng tốc độ công nghiệp hóa, đô thị hóa mạnh mẽ kết hợp với điều kiện khí hậu và thời tiết bất lợi đã gây nên tình trạng ô nhiễm không khí và ô nhiễm các nguồn nước ở các đô thị lớn, đặc biệt là Hà Nội.

Những con số này không chỉ dừng lại ở thống kê, mà là những tác động hiện hữu lên sức khỏe người dân. Ước tính, ô nhiễm không khí gây ra khoảng 60.000 ca tử vong sớm mỗi năm ở Việt Nam, với các bệnh phổ biến như tim mạch, đột quỵ, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và nhiễm trùng đường hô hấp.

Nghiên cứu cho thấy, nếu kiểm soát được ô nhiễm về mức tương tự giai đoạn giãn cách xã hội do COVID-19, Việt Nam có thể tránh hơn 3.800 ca tử vong sớm và tiết kiệm gần 800 triệu USD chi phí y tế và kinh tế mỗi năm.

Nguyên nhân chính đã được nhận diện rõ ràng: giao thông đô thị – đặc biệt là xe máy – là nguồn phát thải bụi mịn lớn nhất, bên cạnh công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt. Điều này được chứng minh khi trong thời gian giãn cách xã hội do COVID-19, nồng độ PM2.5 tại Hà Nội đã giảm từ 14–18%, trong khi khí CO giảm tới 41%.

Ô nhiễm không khí là một thách thức nghiêm trọng, trực tiếp đe dọa sức khỏe cộng đồng và ảnh hưởng tới sự phát triển bền vững của đất nước. Việc giải quyết vấn đề này đòi hỏi sự vào cuộc của nhiều thành phần kinh tế, xã hội, là sự nỗ lực dài hạn và cần nguồn lực lớn để đầu tư.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) đã và đang tham mưu, phối hợp xây dựng, đề xuất các hành động ưu tiên để giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Các hoạt động trọng tâm bao gồm: Hoàn thiện thể chế, chính sách mang tầm chiến lược; Tăng cường năng lực quan trắc và dự báo; Ứng dụng công nghệ giám sát từ xa và Tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm.

Bài học hữu ích từ quốc tế

Kinh nghiệm từ các nước cho thấy vấn đề ô nhiễm không thể giải quyết đơn lẻ mà cần quyết tâm chính trị và sự vào cuộc của toàn xã hội. Thành phố Bắc Kinh, Trung Quốc đã phải mất nhiều năm với khoản đầu tư hàng chục tỷ USD để trả lại màu xanh cho bầu trời. Vấn đề ô nhiễm cũng không thể giải quyết trong thời gian ngắn mà cần thời gian đủ dài, 10-20 năm, để thay đổi từ gốc của vấn đề, từ nguồn phát thải và nhận thức cộng đồng.

Na Uy là một ví dụ điển hình về việc giải quyết ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu trong một chiến lược thống nhất. Phát biểu tại Toạ đàm Chung tay bảo vệ bầu trời xanh – Thách thức và Giải pháp, bà Hilde Solbakken, Đại sứ Na Uy tại Việt Nam, cho rằng ô nhiễm không khi thường xuất phát từ cùng một nguồn: giao thông, quy trình công nghiệp, quản lý chất thải và quy hoạch đô thị.

Chính bởi vậy, Na Uy đã tập trung vào ba lĩnh vực chính để giải quyết bài toán này là giao thông xanh, quy hoạch đô thị bền vững và quản lý chất thải hiệu quả.

“Chuyển đổi sang xe điện là trọng tâm chính sách giao thông, chiếm khoảng một phần ba tổng lượng khí thải. Na Uy đã áp dụng nhiều biện pháp khuyến khích thông minh như giảm thuế, giảm/miễn phí cầu đường, phà miễn phí, đỗ xe miễn phí và làn đường dành riêng cho xe điện. Từ năm 2022, đấu thầu công đã bắt buộc mua phương tiện không phát thải”, bà Solbakken cho biết.

Bên cạnh đó, các khoản đầu tư công lớn vào hạ tầng sạc điện cũng được thực hiện rộng khắp. Na Uy áp thuế CO2 từ năm 1991 đã khiến việc sử dụng xe điện trở nên rẻ hơn đáng kể. Nhờ đó, vào tháng 7 năm 2025, 97% số xe bán ra mới tại Na Uy là xe điện. Điều này được hỗ trợ bởi nguồn điện sạch gần như toàn bộ từ thủy điện của Na Uy.

Bên cạnh đó, Na Uy nhấn mạnh sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và viện nghiên cứu.

Nỗ lực của Vingroup đưa bầu trời xanh trở lại

Trong bối cảnh đó, Quỹ Vì tương lai xanh cùng các công ty thành viên và liên kết của Tập đoàn Vingroup đã chính thức khởi động chiến dịch “Cùng hành động vì bầu trời xanh” vào ngày 10/9/2025. Đây không chỉ là một hoạt động cộng đồng, mà còn là tuyên ngôn tiên phong của doanh nghiệp Việt trong nỗ lực chung tay giải quyết ô nhiễm không khí toàn cầu, bảo vệ tầng ozone và lan tỏa lối sống xanh – bền vững.

Chiến dịch được thiết kế theo bốn trụ cột trọng yếu của phát triển bền vững, bao gồm: Gắn kết cộng đồng – Tiêu dùng xanh – Tri thức xanh – Tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải.

Ở nhóm hoạt động Gắn kết cộng đồng: VinFast phát động phong trào giảm điện, Vinpearl tổ chức giáo dục môi trường và bảo vệ tài nguyên, VinClub trồng cây xanh, Vinhomes triển khai chuỗi “Ngày Thứ 7 Xanh” và “Ngày hội vì môi trường” với các hoạt động như đổi rác lấy quà, thu gom dầu ăn, phân loại rác, và Xanh SM tổ chức cuộc thi video “Đi xanh – Sống xanh”.

Với các sáng kiến Tiêu dùng xanh: Vincom tổ chức sự kiện tại 88 trung tâm thương mại với loạt ưu đãi từ Winmart, The Body Shop để lan tỏa thông điệp “Đi xanh – Mua xanh – Chơi xanh – Ăn xanh”; Xanh SM tung mã khuyến mãi cho khách hàng sử dụng dịch vụ xanh; Vinpearl tri ân khách hàng di chuyển xanh đến hệ thống.

Trụ cột Tri thức xanh: VinUni tổ chức hội thảo về chuyển đổi xanh trong kỷ nguyên AI và tác động của điện khí hóa giao thông; Vinmec triển khai Tuần lễ “Môi trường và Bệnh lý dị ứng đường thở” với hoạt động test dị nguyên miễn phí; Vinpearl tổ chức các lớp “Sống Xanh” cho trẻ em; và Quỹ Vì tương lai xanh tổ chức tọa đàm “Chung tay bảo vệ Bầu trời Xanh – Thách thức và Giải pháp” quy tụ nhiều chuyên gia.

Cuối cùng, nhóm Tiết kiệm năng lượng – giảm phát thải: Vincom cam kết tắt điều hòa sớm 15 phút mỗi ngày; Vinpearl ưu tiên vật liệu thân thiện, tái sử dụng năng lượng và nước; Xanh SM phát động cuộc đua giảm phát thải toàn cầu; và Green Future triển khai chuỗi chương trình “Ngày hội Xanh – Thu xe xăng, lên đời xe Xanh” cùng chiến dịch trực tuyến “Kích hoạt chất xanh”.

TS. Lê Thái Hà, Giám đốc Điều hành Quỹ Vì tương lai xanh, khẳng định: “Chiến dịch ‘Cùng hành động vì bầu trời xanh’ không đơn thuần là tập hợp những hoạt động riêng lẻ, mà là một chiến lược tổng thể, hài hòa, bao trùm bốn khía cạnh trọng yếu của phát triển bền vững… Chúng tôi tin rằng chiến dịch sẽ góp phần bảo vệ bầu khí quyển – nền tảng sự sống của nhân loại – góp phần kiến tạo một tương lai xanh, bền vững cho các thế hệ mai sau”.