Giá điện 2 thành phần có rẻ?

Bộ Công Thương cho rằng một trong những nội dung quan trọng để triển khai Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị ban hành năm 2025 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045 là phải đẩy nhanh tiến độ áp dụng cơ chế giá điện 2 thành phần.

Áp dụng từ đầu năm 2026

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã chỉ đạo áp dụng giá điện 2 thành phần cho nhóm khách hàng có sản lượng sử dụng điện lớn, bắt đầu từ ngày 1-1-2026. Trước mắt, từ nay đến hết năm 2025, ngành điện sẽ chạy song song 2 hóa đơn, một theo cơ chế hiện nay để thanh toán thực tế, một theo cơ chế 2 thành phần để khách hàng tham khảo và tự điều chỉnh. "Chúng ta không còn thời gian chần chừ. Đây là ý chí, nguyện vọng của toàn ngành. Khi đã có cơ sở chính trị, pháp lý đầy đủ thì việc còn lại là hành động quyết liệt" - Bộ trưởng Diên nhấn mạnh.

Bộ trưởng cũng yêu cầu ngành điện phải có báo cáo đánh giá tác động của việc áp dụng giá điện 2 thành phần. "Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) phải giữ vai trò chủ công, đề xuất phương pháp xây dựng khung giá, bảo đảm nguyên tắc tính đúng, tính đủ, tính hết chi phí trong quá trình sản xuất, kinh doanh điện, bao gồm cả chi phí truyền tải" - ông Diên nói.

Giá điện 2 thành phần được hiểu là cơ cấu giá gồm phần chi phí trả cho công suất đăng ký sử dụng và mức điện năng tiêu thụ thực tế. Đây là điểm khác biệt so với cơ chế hiện hành vốn chỉ tính một thành phần, tức giá bán điện được tính hoàn toàn dựa trên lượng điện năng sử dụng. Theo Cục Điện lực, việc áp dụng cách tính giá điện theo bậc thang như hiện nay mới chỉ phản ánh lượng điện năng tiêu thụ là chính và chưa đúng bản chất của giá bán điện cho từng đối tượng

Thực tế, cách tính này dẫn đến bù chéo tiền điện giữa các nhóm khách hàng. Hộ gia đình sử dụng điện càng nhiều, đơn giá càng cao. Trong khi đó, các khách hàng khác, đặc biệt là trong sản xuất, lại đang được hưởng lợi từ sự chênh lệch này.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Tổng Giám đốc EVN, việc chuyển đổi từ cơ chế một thành phần sang 2 thành phần là cần thiết để thu đúng, thu đủ chi phí của ngành điện, bao gồm cả chi phí duy trì hạ tầng (nguồn, lưới truyền tải) và chi phí điện năng. Khi đó, mức giá phản ánh chính xác hơn hành vi tiêu dùng điện của khách hàng, hướng tới sự minh bạch, công bằng và khuyến khích sử dụng điện hiệu quả. Tuy nhiên, đây là một thay đổi căn bản, chưa từng có tiền lệ ở Việt Nam nên cần thời gian nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng trước khi triển khai.

Ông Tuấn đề xuất trước mắt chỉ xem xét đối tượng áp dụng là khách hàng sản xuất lớn, có sản lượng tiêu thụ điện từ 200.000 kWh/tháng trở lên đấu nối cấp điện áp từ 22 kV (là tệp khách hàng được áp dụng cơ chế mua bán điện trực tiếp - DPPA theo quy định), chưa áp dụng đối với khách hàng sinh hoạt do phải đầu tư thay thế toàn bộ hệ thống công tơ đo đếm.

Không thể "nóng vội"

Từ phía doanh nghiệp, ông Bùi Văn Thịnh, Chủ tịch Hiệp hội Điện gió và Điện mặt trời Bình Thuận, cho rằng áp dụng giá điện 2 thành phần trong cơ chế mua bán điện trực tiếp là hợp lý. Tuy nhiên, thách thức lớn nằm ở cơ chế tính toán chi phí truyền tải và giá điện cuối cùng khách hàng phải trả. Ông Thịnh ví von ngành điện như việc xây dựng một "con đường" sẵn sàng cho khách hàng đi lại. Cho dù khách hàng có sử dụng hay không, phần chi phí xây dựng và duy trì con đường ấy (công suất) vẫn phải được thanh toán. Nếu khách hàng sử dụng điện, họ trả thêm phần điện năng tiêu thụ. Điều này có nghĩa khi áp dụng 2 thành phần, giá điện có thể không còn rẻ như kỳ vọng.

Ông Phạm Đăng An, Phó Tổng Giám đốc Vũ Phong Energy Group, cho biết nhiều người đang kỳ vọng khi chuyển sang cơ chế 2 thành phần, giá điện sẽ thấp hơn. Trên thực tế, việc giữ giá điện thấp kéo dài là không khả thi vì ngành điện cần nguồn lực để tái đầu tư, bảo đảm an ninh năng lượng. Theo ông An, kinh nghiệm quốc tế, như tại Pháp, cho thấy cần có một lộ trình rõ ràng, không thể nóng vội. "Thị trường điện tự do chỉ có thể phát triển bền vững khi vừa tạo thuận lợi, vừa kiểm soát được rủi ro. Điều quan trọng nhất là phải truyền thông đầy đủ để doanh nghiệp hiểu rằng cơ chế 2 thành phần không nhằm mục đích giảm giá ngay lập tức, mà để hướng tới sự minh bạch, công bằng và bền vững hơn cho cả nhà sản xuất và người tiêu dùng" - ông An nêu quan điểm.

PGS-TS Trần Văn Bình, giảng viên cao cấp Đại học Bách khoa Hà Nội, phân tích nếu chỉ bán điện theo một mức giá duy nhất sẽ dẫn tới nhiều bất cập. Ông lấy ví dụ một hộ đăng ký công suất 24 kW nhưng chỉ dùng 1 giờ/ngày, tức tổng cộng 24 kWh, trong khi một hộ khác đăng ký 1 kW nhưng dùng liên tục 24 giờ cũng tiêu thụ 24 kWh. Nếu áp cùng một giá điện cho cả hai, rõ ràng chi phí đầu tư công suất ngành điện phải bỏ ra là khác nhau, dẫn đến bất công và mất cân đối. Vì vậy, bắt buộc phải tách biểu giá thành hai phần: giá công suất và giá điện năng. "Điều quan trọng là phải xác định chính xác nhóm khách hàng thí điểm để bảo đảm mục tiêu minh bạch và hiệu quả" - ông nhấn mạnh.

Một số chuyên gia dự báo trong ngắn hạn, giá điện sản xuất và kinh doanh có thể tăng nhẹ khi cơ chế bù chéo bị xóa bỏ. Tuy nhiên, về dài hạn, khi hệ thống vận hành ổn định, biểu giá minh bạch sẽ khuyến khích cạnh tranh, buộc doanh nghiệp phải tiết kiệm năng lượng và nâng cao hiệu quả. Điều này phù hợp với xu hướng toàn cầu, khi nhiều quốc gia đã áp dụng cơ chế tương tự.