Không phải vàng hay dầu, nền kinh tế trên 200 triệu dân săn lùng ‘kho báu’ trải dài 400 km sâu dưới rừng nhằm dắt lưng 'vũ khí' giữa thương chiến, Trung Quốc ngỏ ý tham gia

Giữa lòng rừng rậm Amazon, Brazil, công nhân đang chuẩn bị đào một chiếc hố sâu nửa dặm dưới lòng đất, rộng bằng đường hầm tàu điện ngầm. Thứ họ tìm kiếm không phải là vàng hay dầu, mà là phân bón – nguồn tài nguyên quý giá đối với quốc gia nông nghiệp rộng lớn này.

Khi căng thẳng thương mại toàn cầu leo thang, Brazil nổi lên là nguồn cung cấp nông sản lớn cho Trung Quốc, thay thế Mỹ. Việc Mỹ đánh thuế 50% với hàng hóa Brazil trong năm nay khiến nông nghiệp – vốn là trụ cột của nền kinh tế lớn nhất Mỹ Latinh – càng trở nên quan trọng trong cuộc chiến thương mại.

Tuy nhiên, phân bón vẫn là “gót chân Achilles” của Brazil. Nước này phải nhập khẩu khoảng 90% lượng đạm, lân và kali cần thiết, chủ yếu từ Nga. Tuy nhiên, nguồn cung từ Moscow ngày càng bấp bênh do xung đột Ukraine và các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Chìa khóa có thể nằm ngay dưới khu rừng nhiệt đới lớn nhất thế giới. Công ty khai khoáng Brazil Potash Corp (trụ sở Toronto, Canada) đầu tư 2,5 tỷ USD để phát triển mỏ kali gần thị trấn Autazes, khai thác từ lưu vực kali Amazon rộng lớn – một trong những khu vực có trữ lượng kali lớn nhất thế giới.

Lưu vực kali này được phát hiện tình cờ hơn 50 năm trước, khi tập đoàn dầu khí quốc gia Petrobras khoan thăm dò dầu. Lớp đá chứa kali clorua màu hồng cam trải dài khoảng 400 km và nằm sau bên dưới khu rừng rậm.

Mỏ Autazes dự kiến bắt đầu sản xuất vào năm 2030, với công suất khoảng 2,4 triệu tấn mỗi năm, đủ đáp ứng khoảng 1/5 nhu cầu kali của Brazil trong vòng 30 năm. Tổng trữ lượng tại lưu vực có thể giúp Brazil tiến gần đến mục tiêu tự chủ phân bón.

Nguồn cung kali ổn định trong nước sẽ giúp Brazil bảo vệ ngành nông nghiệp trước các cú sốc địa chính trị. Khi xung đột Nga – Ukraine nổ ra năm 2022, giá kali tăng kỷ lục, gây hoảng loạn cho nông dân trong nước.

Đồng thời, nguồn tài nguyên này cũng mang lại lợi thế cho Brazil trong bối cảnh căng thẳng Mỹ – Trung đang làm thay đổi dòng chảy thương mại, thúc đẩy nhu cầu đối với nông sản Brazil.

“Chúng tôi có món quà trời ban và cần tận dụng nó”, ông Raphael Bloise, giám đốc dự án tại Brazil, nói. Công ty cho biết còn có kế hoạch triển khai thêm một mỏ khác tại Fazendinha, gần nơi sông Madeira hợp lưu với sông Amazon.

Brazil, với dân số hơn 200 triệu dân, cần nhiều phân bón hơn các cường quốc nông nghiệp khác để duy trì sản lượng hiện tại. Dù có khí hậu thuận lợi để canh tác quanh năm, đất ở Brazil lại nhanh suy thoái. Với đặc tính giàu sét, đất Brazil khó giữ được phân bón trong mùa mưa lớn.

Các nhà đầu tư Trung Quốc đã bày tỏ sự quan tâm đến dự án, bao gồm cả việc xây dựng cảng và đường dây điện dài 164 km. Theo một thỏa thuận tiềm năng, Bắc Kinh, thay mặt cho nông dân Brazil, có thể mua kali từ mỏ. Đổi lại, Trung Quốc được đảm bảo nguồn cung các mặt hàng như đậu tương và bông lâu dài.

Tuy nhiên, vị trí của dự án Autazes ở bang Amazonas có cả lợi thế lẫn thách thức. Khu vực này cách bang Mato Grosso 640 km xuyên qua rừng rậm, nhưng vẫn gần hơn Nga rất nhiều.

Trong khi đó, Mato Grosso là vùng trồng đậu nành lớn nhất cả nước và cũng là nơi tiêu thụ phân bón hàng đầu. Vì vậy, các xe tải chở nông sản từ Mato Grosso ra bờ biển phía Bắc để xuất khẩu. Khi mỏ đi vào hoạt động, chúng có thể chở kali quay trở lại thay vì chạy xe rỗng.

“Brazil là nước xuất khẩu nông sản hàng đầu sang Trung Quốc nhưng lại đang đối mặt với rủi ro về nguồn cung phân bón do căng thẳng địa chính trị toàn cầu. Sở hữu nguồn kali ổn định trong nước là yếu tố sống còn”, Matt Simpson, CEO của Brazil Potash, nói.

Tuy nhiên, việc đào “hố khổng lồ” ở một trong những khu vực nhạy cảm nhất thế giới về môi trường và văn hóa không hề dễ dàng. Ông Bloise, người từng tham gia phát triển mỏ sắt lớn nhất thế giới Carajás, cho biết công ty đã mất cả thập kỷ hoàn thiện quy trình pháp lý và vận động ủng hộ từ thị trưởng đến linh mục địa phương, và nay mới được cấp phép.

Brazil Potash cam kết khai thác bên ngoài vùng đất của người Mura – cộng đồng người dân tộc bản địa có lãnh thổ chồng lấn với khu mỏ. Ban đầu, người Mura rất nghi ngờ nhưng đến nay, khoảng 35/40 làng dân tộc Mura đã ủng hộ dự án, sau khi công ty tài trợ trường học, đội bóng, đồng thời hỗ trợ phát triển nuôi cá, trồng trọt và thủ công mỹ nghệ.

Tại Urucurituba – làng gần mỏ nhất với khoảng 500 hộ dân – điều kiện sống vô cùng khó khăn. Nước bẩn gây tiêu chảy, cầu cảng sập khi lũ lên, cướp biển hoành hành, không có cảnh sát thường trực, và bác sĩ chỉ đến 2 tuần một lần.

“Chúng tôi không muốn con cháu mình sống như thế này”, Aldinelson Moraes Pavão, tù trưởng làng Urucurituba nói. “Người bản địa cũng muốn được sống như bao người Brazil khác – có nước mát trong tủ lạnh, có xe hơi, có phòng ngủ máy lạnh”.

Dự án mỏ Autazes đang đặt ra câu hỏi lớn về tương lai của rừng Amazon và người dân nơi đây, đúng thời điểm các nhà lãnh đạo thế giới nhóm họp tại Brazil trong khuôn khổ Hội nghị khí hậu Liên Hợp Quốc.

Các nhà môi trường cảnh báo rằng dù là khai thác hợp pháp, mỏ kali vẫn có thể tạo tiền lệ nguy hiểm, mở đường cho nạn phá rừng, chiếm đất và xung đột xã hội. Cơ sở hạ tầng phục vụ khai mỏ như đường, cảng và đường điện thường kéo theo lâm tặc và thợ mỏ trái phép.

Tuy nhiên, nhiều người cho rằng Brazil cần tìm cách hỗ trợ khoảng 30 triệu dân, gồm người bản địa, đang sống trong vùng Amazon khi phần lớn họ vẫn sống trong cảnh nghèo đói. So với chăn nuôi, khai khoáng xả ra khí thải ít hơn.

Brazil Potash cho rằng sản xuất phân bón trong nước có thể giúp giảm phá rừng, khi nhiều nông dân phải khai hoang đất mới vì không đủ dinh dưỡng để canh tác lại trên ruộng cũ.

Tại thị trấn Autazes, nơi có khoảng 50.000 dân phần lớn sống nhờ công việc nhà nước hoặc trợ cấp, Thị trưởng José Thomé Neto cho biết dự án có thể tạo ra hàng nghìn việc làm trực tiếp và tới 30.000 việc làm gián tiếp, đồng thời giúp dân số tăng gấp đôi trong 30 năm tới.

“Người dân đặt rất nhiều kỳ vọng”, ông nói. “Dự án này không chỉ đảm bảo an ninh lương thực cho đất nước, mà còn có thể mở ra mô hình kinh tế mới cho toàn bang”.

Tham khảo: WSJ