Làm việc để làm gì? Elon Musk lại gây tranh cãi khi mơ về một tương lai AI và robot trỗi dậy

Tỷ phú công nghệ Elon Musk , người luôn nổi tiếng với những tuyên bố táo bạo, gần đây lại khiến giới kinh tế và công nghệ xôn xao với một dự đoán đầy tính triết học: Trong một tương lai không xa, tiền tệ sẽ trở nên vô nghĩa khi AI và robot đạt đến khả năng cung cấp sản phẩm và dịch vụ dư thừa.

Đây không chỉ là một dự đoán kinh tế đơn thuần mà còn là một hình dung sâu sắc về xã hội hậu khan hiếm, thách thức toàn bộ nền tảng của chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Robot thay thế lao động

Quan điểm của CEO Tesla xoay quanh nguyên tắc cốt lõi của kinh tế học: sự khan hiếm. Nếu công nghệ, đặc biệt là robot hình người như Optimus của Tesla, có thể tự động hóa gần như toàn bộ quy trình sản xuất, từ lắp ráp xe hơi đến chăm sóc sức khỏe, thì hàng hóa và dịch vụ sẽ được tạo ra với chi phí cận biên gần bằng không.

Ông chủ Tesla ví cuộc sống trong kỷ nguyên này giống như việc trồng rau trong vườn nhà: bạn có thể mua rau sẵn ở cửa hàng, hoặc tự trồng nếu thích, nhưng việc làm không còn bắt buộc để tồn tại.

“Dự đoán của tôi là công việc sẽ mang tính tự chọn. Nó sẽ giống như chơi thể thao hoặc chơi game,” Elon Musk nói. “Nếu bạn muốn làm việc, điều đó cũng giống như bạn có thể ra cửa hàng mua rau, hoặc bạn có thể tự trồng rau trong vườn sau nhà. Trồng rau trong vườn sau khó hơn rất nhiều, và vẫn có người làm vì họ thích.”

Theo logic này, khi nguồn cung vật chất là vô tận, nhu cầu về một hệ thống đo lường và trao đổi giá trị (tức là tiền tệ) sẽ dần tan biến. Bởi vậy khi AI và robot sẽ đảm nhận phần lớn công việc sản xuất và dịch vụ, khiến nhu cầu tiền tệ giảm dần.

Theo Elon Musk , nếu AI và robot tiếp tục cải thiện và mở rộng năng suất, giá trị của tiền tệ truyền thống sẽ trở nên ít quan trọng, gần như một phương tiện dư thừa trong xã hội hậu khan hiếm.

Tờ Fortune cho hay ông chủ Tesla đã lấy cảm hứng từ loạt tiểu thuyết khoa học viễn tưởng Culture của tác giả Iain M. Banks, nơi một xã hội tiến bộ đã loại bỏ tiền tệ vì trí tuệ nhân tạo siêu thông minh đã giải quyết mọi vấn đề về sự khan hiếm.

Trong tầm nhìn của tỷ phú giàu nhất thế giới, công việc sẽ trở thành một sự lựa chọn cá nhân, một thú vui giống như trồng rau trong vườn nhà thay vì mua rau ở siêu thị, chứ không phải là một phương tiện để kiếm sống.

Tuy nhiên, dù viễn cảnh về một "Thiên đường AI" có hấp dẫn đến đâu, các nhà kinh tế học vẫn tỏ ra hoài nghi về khung thời gian và tính khả thi của nó. Thách thức lớn nhất không nằm ở khả năng sản xuất của AI, mà là ở khả năng phân phối tài sản và quyền lực.

Hiện tại, thế giới đang chứng kiến sự bùng nổ của AI đi kèm với sự nới rộng của khoảng cách giàu nghèo. Giá trị kinh tế khổng lồ được tạo ra từ công nghệ này đang tập trung vào tay một số ít công ty và cá nhân. Nếu AI và robot tạo ra của cải dồi dào nhưng chỉ thuộc sở hữu của một nhóm nhỏ, thì tiền tệ không những không vô nghĩa mà còn trở nên quyền lực hơn bao giờ hết, tạo ra một xã hội bị chia cắt sâu sắc giữa những người sở hữu robot và những người không có gì.

Tờ Fortune cho hay Elon Musk với khối tài sản khoảng 470 tỷ USD đang thúc đẩy mở rộng Tesla vượt khỏi lĩnh vực xe điện, hợp nhất các mảng kinh doanh trải rộng của mình vào tầm nhìn về một tương lai vận hành bởi AI và robot. Định hướng này bao gồm cả mục tiêu để robot Optimus đóng góp 80% giá trị của Tesla, dù dòng robot hình người này vẫn liên tục trễ hẹn sản xuất.

Thu nhập cao phổ quát (UHI)

Tại Viva Technology 2024, Elon Musk đã đề xuất một giải pháp kinh tế để cầu nối giữa hiện tại và tương lai không tiền tệ: Thu nhập cao phổ quát (Universal High Income hay UHI).

Khác với “Thu nhập cơ bản phổ quát” (UBI) chỉ đảm bảo nhu cầu tối thiểu, UHI sẽ là một khoản thu nhập đủ cao để mọi người có thể tiếp cận mọi hàng hóa và dịch vụ mà họ mong muốn.

Tuy nhiên, khái niệm UHI đặt ra một câu hỏi hóc búa về chính trị và tài chính: Ai sẽ tài trợ cho UHI, và làm thế nào để duy trì sự ổn định kinh tế toàn cầu khi mô hình lao động truyền thống bị phá vỡ?

Việc thiết lập một cấu trúc chính trị có đủ ý chí để thực hiện một cuộc tái phân phối tài sản lớn như vậy là một rào cản to lớn, có lẽ còn khó khăn hơn cả việc phát triển công nghệ AI.

Ngoài ra, các chuyên gia kinh tế như Ioana Marinescu của Đại học Pennsylvania cho rằng robot hiện vẫn còn quá đắt đỏ và chuyên biệt, trong khi tốc độ ứng dụng AI vào công việc thực tế chưa đủ mạnh để tạo ra một xã hội hoàn toàn tự động trong vài thập kỷ tới.

Chẳng hạn, nền tảng quản lý chi phí AI Ramp cho biết tháng 4 vừa rồi các doanh nghiệp phải trả 2,50 USD cho mỗi một triệu token (đơn vị cơ bản vận hành AI).

“Chúng ta đã chế tạo máy móc từ lâu, từ thời Cách mạng Công nghiệp, với quy mô lớn,” bà Marinescu nói với tờ Fortune. “Kinh tế học cho thấy rằng... với những hoạt động kiểu này, bạn thường đụng phải hiện tượng lợi suất giảm dần bởi càng cải thiện một công nghệ đã được theo đuổi hàng thế kỷ, tiến bộ càng trở nên khó khăn.”

Bà Marinescu cho rằng AI đang tiến rất nhanh: các mô hình ngôn ngữ lớn có thể áp dụng vào vô số công việc văn phòng nhưng những robot cần thiết cho lao động tự động hóa lại đắt đỏ và cực kỳ chuyên biệt, khiến việc triển khai trong doanh nghiệp chậm hơn nhiều.

Chuyên gia Marinescu đồng ý rằng tự động hóa toàn diện sẽ là tương lai của lao động, nhưng bà hoài nghi về mốc thời gian Musk đưa ra. Một báo cáo của Yale Budget Lab công bố tháng 10 cho thấy kể từ khi ChatGPT ra mắt công chúng tháng 11/2022, “thị trường lao động rộng lớn chưa chứng kiến sự gián đoạn rõ rệt nào” do tự động hóa AI.

Cuối cùng, dự đoán của Elon Musk chạm đến một câu hỏi tồn tại sâu sắc: Nếu robot làm mọi thứ tốt hơn con người, ý nghĩa cuộc sống của chúng ta là gì?

Theo các học giả như giáo sư Anton Korinek của Đại học Virginia, mối quan hệ ý nghĩa và cảm giác thỏa mãn của con người hiện tại gắn liền với công việc và vai trò xã hội mà nó mang lại. Trong một thế giới không cần lao động, thế hệ tương lai sẽ phải tìm kiếm mục đích ở những nơi khác.

Chính Elon Musk cũng thừa nhận rằng vai trò của con người có thể sẽ chuyển thành việc mang lại ý nghĩa cho AI hoặc theo đuổi những hoạt động sáng tạo, giải trí thuần túy.

Tóm lại, trong khi viễn cảnh về một thế giới không tiền tệ do AI cung cấp là một chân trời đầy hứa hẹn, chặng đường chuyển đổi chắc chắn sẽ đầy chông gai. Giới lãnh đạo thế giới không chỉ cần chuẩn bị cho cuộc cách mạng công nghệ mà còn phải đối mặt với cuộc khủng hoảng đạo đức và kinh tế đi kèm: Làm thế nào để đảm bảo sự dồi dào do AI tạo ra sẽ mang lại sự thịnh vượng bao trùm, thay vì chỉ làm gia tăng sự chênh lệch giàu nghèo hiện tại.

*Nguồn: Fortune, BI