Ngoài đất hiếm, quốc gia chủ chốt BRICS còn thống trị lĩnh vực khiến Lầu Năm Góc lo ‘toát mồ hôi’, nắm thóp quân đội Mỹ với hơn 6.000 thành phần tối quan trọng

Tại khu trung tâm dữ liệu ở Bắc Virginia, ngành trí tuệ nhân tạo (AI) của Mỹ đang vận hành hết công suất trong cuộc đua công nghệ với Trung Quốc. Trớ trêu thay, chính những trung tâm này lại ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc, đối thủ địa chính trị hàng đầu của Washington, ở một công nghệ thiết yếu: pin .

Các trung tâm dữ liệu tiêu thụ lượng điện tương đương một thành phố cỡ nhỏ, gây áp lực lớn lên lưới điện địa phương. Chỉ một sự cố nhỏ cũng có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền, làm hỏng các đoạn mã AI nhạy cảm. Để giảm rủi ro, các “ông lớn” công nghệ đang tìm mua hàng tỷ USD pin lithium-ion cỡ lớn. Đây lại là lĩnh vực mà Trung Quốc đang dẫn đầu gần như mọi khâu công nghiệp, ông Dan Wang, chuyên gia về công nghệ Trung Quốc tại Viện Hoover (ĐH Stanford) nói. “Họ đi trước Mỹ cả về công nghệ lẫn quy mô”.

Cách đó không xa, tại Lầu Năm Góc, các quan chức quân sự cũng phát đi cảnh báo tương tự nhưng vì lý do an ninh. Khi chiến tranh hiện đại đang được “tái cấu trúc” qua xung đột Ukraine, lực lượng vũ trang được cho là sẽ cần hàng triệu cục pin để vận hành drone, laser và nhiều vũ khí khác trong lương lai. Phần lớn số pin này hiện cũng đến từ Trung Quốc.

Sự thống trị của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng pin từ lâu đã là vấn đề với ngành công nghiệp như sản xuất ô tô, nhưng nay đang được nhìn nhận như mối quan ngại đối với an ninh quốc gia Mỹ. Theo công ty phân tích quốc phòng Govini, quân đội Mỹ hiện phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc đối với khoảng 6.000 linh kiện pin trong các chương trình vũ khí.

“Thực tế rất rõ ràng”, Tara Murphy Dougherty, CEO Govini, nói tại một hội nghị gần đây. “Có linh kiện nước ngoài trong 100% hệ thống vũ khí và nền tảng quân sự của chúng ta”.

Bắc Kinh hiểu rõ tầm quan trọng của pin . Ngày 9/10, giữa lúc căng thẳng thương mại gia tăng, Trung Quốc đe dọa hạn chế xuất khẩu một số công nghệ pin lithium-ion tiên tiến, bao gồm các thành phần cơ bản như cực dương và cực âm bằng than chì.

Điều này đặt chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump vào thế tiến thoái lưỡng nan. Khi nhậm chức, ông Trump từng đóng băng hàng tỷ USD tài trợ thời cựu Tổng thống Joe Biden cho sản xuất pin , xếp pin chung với xe điện, điện mặt trời và điện gió – những lĩnh vực ông muốn giảm ưu tiên. Ông cũng nhiều lần chỉ trích xe điện, gọi đây là “trò lừa đảo”.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, Nhà Trắng ngày càng nhìn nhận pin là yếu tố sống còn cho AI và quốc phòng. Theo hơn một chục lãnh đạo ngành pin , nhà vận động chính sách và chuyên gia quân sự, chính quyền ông Trump đang ngày càng quan tâm tới việc xây dựng ngành công nghiệp pin nội địa nhằm tách rời khỏi Trung Quốc.

Trong những tuần gần đây, Nhà Trắng đã tổ chức các cuộc họp cấp cao về chuỗi cung ứng pin . Hội đồng Năng lượng Quốc gia – do ông Trump lập ra – làm việc trực tiếp với các doanh nghiệp pin . Bộ Năng lượng âm thầm cho phép nhiều khoản tài trợ thời ông Biden tiếp tục triển khai, đồng thời công bố gói tài trợ tối đa 500 triệu USD cho các dự án vật liệu pin và tái chế.

Chính phủ Mỹ cũng bắt đầu đầu tư vào các công ty linh kiện pin và khoáng sản chiến lược, trong đó có Eos – doanh nghiệp pin thế hệ mới; thúc đẩy Nhật Bản cam kết đầu tư hàng tỷ USD vào sản xuất pin tại Mỹ; và đưa vào Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng (NDAA) các hạn chế mua pin từ “thực thể nước ngoài đáng quan ngại”, chủ yếu là Trung Quốc.

“Thông điệp là: chúng tôi không thích xe điện, nhưng chúng tôi cần pin cho drone, trung tâm dữ liệu và AI”, ông Samm Gillard, Giám đốc điều hành liên minh vận động pin cho chuyển đổi công nghệ, nhận định. “Chính quyền Mỹ nhận ra rằng sự độc quyền của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng pin đang làm suy yếu an ninh quốc gia Mỹ”.

Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng xây dựng một ngành pin không phụ thuộc Trung Quốc sẽ vô cùng khó khăn. Trung Quốc – quốc gia chủ chốt của BRICS – thống trị sản xuất pin lithium sắt phốt phát (LFP) – loại được ưa chuộng cho xe điện và lưu trữ năng lượng tĩnh. Năm 2024, Trung Quốc sản xuất 99% lượng pin LFP toàn cầu và hơn 90% các linh kiện chính, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA). Sự thống trị này trải dài từ khâu tinh chế nguyên liệu thô lithium, than chì cho tới các linh kiện cơ bản như cực câm và cực dương điều khiển sự chuyển động của electron bên trong pin .

Mỹ có các mỏ lithium và các start-up sản xuất pin , nhưng để cạnh tranh với các đối thủ Trung Quốc được trợ cấp mạnh tay sẽ cần nỗ lực phối hợp và hỗ trợ lớn từ chính phủ. Việc tinh luyện khoáng sản cũng tiềm ẩn rủi ro môi trường, khiến chi phí tại Mỹ cao hơn nhiều so với Trung Quốc.

Các nhà phân tích ước tính Mỹ cần ít nhất 5 năm để sản xuất đủ pin LFP đáp ứng nhu cầu trong nước, và sẽ mất thời gian lâu hơn nữa để tạo ra chuỗi cung ứng cho các linh kiện cơ bản.

Giám đốc IEA Fatih Birol ví sự phụ thuộc này giống như châu Âu từng phụ thuộc khí đốt Nga trước chiến sự Ukraine. “Phụ thuộc vào một quốc gia hay một tuyến thương mại duy nhất cho một hàng hóa hay công nghệ chiến lược luôn là rủi ro”.

Tham khảo: NYT