Nữ giám đốc nêu nghịch lý 9 tỷ USD của thị trường dược Việt Nam

Chiều 15/9, trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025 , đã diễn ra phiên đối thoại chuyên đề “ Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo - Sức bật để vươn mình”.

Diễn đàn do Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam chủ trì tổ chức, phối hợp cùng Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, dưới sự chỉ đạo của Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam.

Dự phiên đối thoại chuyên đề, có ông Hoàng Bình Quân - nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Trưởng Ban Đối ngoại Trung ương, Chủ tịch danh dự Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam; bà Nguyễn Lưu Trà My - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam; bà Trương Lý Hoàng Phi - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP. Hồ Chí Minh, CEO IBP/InnoEx chủ trì phiên đối thoại chuyên đề.

Nghịch lý 9 tỷ USD: Có thị trường, thiếu nhà vô địch quốc gia

Theo bà Bùi Cẩm Vân - Giám đốc khối quản trị doanh nghiệp Buymed, dữ liệu và công nghệ đang là tư liệu sản xuất mới của thời đại, quyết định sức cạnh tranh. Nếu tài nguyên này bị độc quyền hay phân mảnh, những doanh nghiệp trẻ, giàu tiềm năng sẽ khó có cơ hội bứt phá.

Dẫn số liệu từ IQVIA, bà Bùi Cẩm Vân cho biết, năm 2024, thị trường dược Việt Nam đạt gần 9 tỷ USD, lớn thứ hai Đông Nam Á. Nhưng 10 công ty dược lớn nhất Việt Nam cộng lại vẫn nhỏ hơn công ty dược phẩm hàng đầu của Indonesia. Nguyên nhân nằm ở sự phân mảnh, thiếu R&D (nghiên cứu và phát triển), tư duy bảo hộ khiến ngành không tạo ra những “đầu tàu” đủ lớn. Hệ quả là bệnh nhân chịu chi phí thuốc cao, doanh nghiệp mãi lệ thuộc vào thuốc ngoại.

“Và để tạo nhà vô địch quốc gia, tôi cho rằng, cần mở quyền tiếp cận công bằng cho doanh nghiệp tư nhân thông qua dữ liệu mở và hạ tầng chia sẻ. Trong dược phẩm dữ liệu đăng ký thuốc, truy vết, logistics cần được kết nối qua API (giao diện lập trình ứng dụng) để doanh nghiệp xây giải pháp”, bà Vân nói.

Theo bà Vân, cần cải cách tư duy chính sách từ bảo hộ sang tạo động lực. Nhà nước cần làm trọng tài công bằng, để mọi doanh nghiệp tuân cùng một chuẩn minh bạch. Ngoài ra, chị Vân cũng cho rằng, một doanh nghiệp dược mạnh không thể chỉ sống bằng vốn ngắn hạn. “Vì thế, chúng tôi ủng hộ mạnh mẽ các sáng kiến về Quỹ phát triển kinh tế tư nhân, để tạo cơ chế vốn dài hạn trong nước, giúp nhiều doanh nghiệp Việt có cơ hội lớn lên”, bà Vân nói.

Đưa công nghệ trở thành “lõi” của doanh nghiệp

Ông Nguyễn Văn Khoa - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, CEO FPT Corp cho rằng, công nghệ phải trở thành “lõi” trong chiến lược phát triển của doanh nghiệp. Nhưng để làm được điều đó, cần sự đồng hành quyết liệt từ phía Chính phủ, đặc biệt trong cơ chế, chính sách.

Nhiều luật, nghị quyết đã ban hành cơ chế khấu trừ 200% chi phí R&D (nghiên cứu và phát triển khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Tuy nhiên, doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn vì thiếu hướng dẫn và thủ tục còn phức tạp. Vì vậy, anh Khoa cũng đề nghị Chính phủ sớm ban hành hướng dẫn chi tiết, tháo gỡ thủ tục, để doanh nghiệp tư nhân thực sự được hưởng lợi và có động lực đầu tư dài hạn vào đổi mới sáng tạo.

Mặt khác, các ngành như AI, bán dẫn, công nghệ sinh học cần đầu tư lớn và thời gian chuẩn bị dài. Nếu chỉ để cơ chế tự chủ, các trường khó mạnh dạn mở ngành vì lo ngại thiếu đầu ra. Vì vậy, chính phủ cần giao chỉ tiêu đào tạo nhân lực công nghệ chiến lược cho các trường đại học, cao đẳng, nhằm giải quyết tận gốc bài toán nhân lực cho doanh nghiệp.

Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, CEO FPT Corp cho rằng, chính phủ cũng cần ban hành cơ chế GP (quản lý quỹ) - LP (góp vốn, trách nhiệm hữu hạn) để khơi thông vốn cho công nghệ. Đây là chuẩn mực quốc tế cho các quỹ đầu tư mạo hiểm với nhiều ưu điểm nổi bật như dễ thu hút vốn ngoại, vì quen thuộc với nhà đầu tư quốc tế. Phân tách rõ trách nhiệm giữa quản lý quỹ và góp vốn, trách nhiệm hữu hạn. Khơi thông vốn tư nhân trong nước, đặc biệt từ các tập đoàn lớn, khuyến khích đồng đầu tư công - tư, khi Nhà nước có thể tham gia với vai trò góp vốn để chia sẻ rủi ro.

Anh Khoa cho rằng, cộng đồng doanh nghiệp trẻ cũng kỳ vọng Luật Đầu tư sửa đổi sẽ dũng cảm cắt bỏ các thủ tục, quy định chồng chéo và điều kiện kinh doanh không cần thiết. Qua đó, thu hẹp phạm vi thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư chỉ với các dự án thật sự nhạy cảm về môi trường, quốc phòng, an ninh, tài nguyên… Đây là kỳ vọng lớn để giải phóng nguồn lực xã hội, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư mạnh mẽ hơn vào những lĩnh vực công nghệ chiến lược.

Ông Phan Minh Thông - Chủ tịch HĐQT Phúc Sinh Group nhìn nhận, Việt Nam là một trong những quốc gia cung cấp sản phẩm nông sản như trà, tiêu, cà phê, gạo, quế, hồi… hàng đầu thế giới, nhưng phần lớn doanh nghiệp tư nhân vẫn dừng lại ở xuất khẩu nguyên liệu thô, với giá bán chưa phải cao nhất.

Một số rào cản chính như tính thương mại hóa và vươn ra quốc tế còn khiêm tốn nên ít thương hiệu Việt tạo được dấu ấn toàn cầu, chưa có nhiều chuỗi giá trị đồng bộ từ nông trại đến thành phẩm, thị trường nội địa chưa hấp thụ sản phẩm chế biến sâu, buộc phải bán nguyên liệu thô với giá trị gia tăng thấp. Doanh nghiệp Việt vẫn phụ thuộc vào giá thế giới, dễ bị “chao đảo” khi thị trường biến động, trong khi giá trị gia tăng phần lớn nằm ở nước ngoài.

Vì vậy, Chủ tịch HĐQT Phúc Sinh Group đề xuất đầu tư hệ thống hạ tầng nhà máy nghiên cứu và phát triển. Phát triển nhà máy hiện đại, trung tâm nghiên cứu & phát triển, ứng dụng công nghệ chế biến sâu để nâng giá trị nông sản.

“Đặc biệt, cần xây dựng sàn giao dịch hàng hóa quốc gia để tạo nơi minh bạch giá cả, dữ liệu, giảm phụ thuộc giá quốc tế, tăng quyền định giá cho doanh nghiệp Việt. Nhà nước hỗ trợ chính sách thuế hợp lý, cải cách thủ tục hành chính, đầu tư hạ tầng logistics để giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh…”, ông Thông nói.

Cộng đồng doanh nghiệp đồng kiến tạo

Tại phiên đối thoại chuyên đề, bà Trương Lý Hoàng Phi - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP. Hồ Chí Minh, CEO IBP/InnoEx tổng hợp các góp ý bằng gói giải pháp “5 mũi nhọn”: thể chế - vốn - dữ liệu - nhân lực - hội nhập.

Trên bảng xếp hạng Chỉ số Đổi mới Sáng tạo Toàn cầu (GII) năm 2024, Việt Nam đứng thứ 44 trên tổng số 133 nền kinh tế. Phân tích sâu hơn vào các trụ cột của GII cho thấy một điểm đặc biệt trong năng lực đổi mới sáng tạo của Việt Nam.

Cụ thể, Việt Nam thể hiện hiệu suất vượt trội trong các Đầu ra Đổi mới sáng tạo (Innovation Outputs), xếp hạng 36/133, cao hơn đáng kể so với thứ hạng về Đầu vào Đổi mới sáng tạo (Innovation Inputs), xếp hạng 53/133. Sự chênh lệch này cho thấy Việt Nam đang tạo ra kết quả đổi mới hiệu quả hơn nhiều so với nguồn lực đầu tư, phản ánh sự sáng tạo nội tại mạnh mẽ của người dân và doanh nghiệp.

Để nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, cần đẩy mạnh hợp tác với các đối tác toàn cầu thông qua các sáng kiến Liên doanh R&D xuyên biên giới cho phép doanh nghiệp Việt Nam đồng phát triển công nghệ với các tập đoàn và viện nghiên cứu quốc tế. Thành lập quỹ do Nhà nước và các quỹ toàn cầu cùng tài trợ để hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân thử nghiệm và thương mại hóa sản phẩm tại thị trường nước ngoài.

Đề xuất hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo do tư nhân làm chủ, với sự hỗ trợ của Nhà nước, nhằm tạo ra hạt nhân lan tỏa công nghệ như mô hình PPP: Doanh nghiệp tư nhân chịu trách nhiệm chính trong đầu tư và vận hành, còn Nhà nước hỗ trợ về đất đai, ưu đãi thuế và cơ chế của khung thể chế thí điểm (sandbox) pháp lý.

Ngoài ra, cần thành lập một liên minh dữ liệu do khu vực công và tư đồng sở hữu, cho phép chia sẻ các kho dữ liệu mở (không định danh) về vận tải, du lịch, nông nghiệp, y tế. Việc xây dựng cơ chế cấp phép API thống nhất và có phí vi mô sẽ tạo ra nền tảng vững chắc cho việc phát triển các dịch vụ số và ứng dụng AI. Thiết lập cơ chế "đặt hàng ngược", trong đó doanh nghiệp nêu nhu cầu để nhà nước kết nối viện, trường giải quyết vấn đề thị trường, đảm bảo nguồn lực tập trung vào thực tiễn...