Sàn giao dịch vàng: Chọn mô hình nào?

Tại phiên thảo luận về kinh tế - xã hội, kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Phó Thủ tướng Lê Thành Long cho biết Nghị định 232/2025 sửa đổi, bổ sung Nghị định 24/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng có hiệu lực từ 10-10 đã xóa bỏ cơ chế nhà nước độc quyền vàng miếng. Cùng với đó, khung pháp lý về sàn giao dịch vàng đang được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nghiên cứu, trình Chính phủ. Những giải pháp này được kỳ vọng sẽ giúp "kiểm soát được thị trường vàng".

Chỉ giao dịch vàng vật chất

Theo Cục Quản lý ngoại hối (NHNN), dự kiến lộ trình triển khai thí điểm sàn giao dịch vàng tại Việt Nam sẽ trải qua 3 giai đoạn. Trong đó, giai đoạn đầu tập trung vào các sản phẩm vàng vật chất và chỉ hoạt động trong phạm vi nội địa, chưa kết nối với các mô hình trên quốc tế. Các thành viên tham gia thị trường giai đoạn đầu gồm các tổ chức như ngân hàng, doanh nghiệp (DN) được cấp hạn mức nhập khẩu. Ở giai đoạn tiếp theo sẽ có thêm vàng miếng, cuối cùng mới là sản phẩm phái sinh.

Theo ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi, việc Chính phủ nghiên cứu thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia là bước đi có tầm nhìn chiến lược, phù hợp với tiến trình hiện đại hóa thị trường tài chính - tiền tệ và nâng cao hiệu quả quản lý, vận hành thị trường vàng theo hướng minh bạch, an toàn và bền vững. Đây không chỉ là một sáng kiến kỹ thuật mà còn là giải pháp cấu trúc nhằm khơi thông, quản lý và chuyển hóa nguồn lực vàng trong dân, một tiềm năng tài chính đặc thù của Việt Nam thành động lực hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và ổn định vĩ mô. "Một sàn vàng quốc gia sẽ giúp thiết lập cơ chế hình thành giá chuẩn và minh bạch, phản ánh đúng quan hệ cung - cầu trong nước, đồng thời giảm tình trạng chênh lệch giá giữa thị trường nội địa và quốc tế. Khi các giao dịch vàng được tập trung, chuẩn hóa và công khai, thị trường sẽ hoạt động ổn định hơn, hạn chế đầu cơ và tăng khả năng giám sát của cơ quan quản lý" - chuyên gia này phân tích.

Về mặt kinh tế, sàn vàng còn là hạ tầng để chuyển hóa vàng vật chất thành tài sản tài chính, thông qua các chứng chỉ điện tử lưu ký. Khi đó, vàng trong dân, vốn lâu nay chủ yếu nằm im trong két, có thể được đưa vào lưu thông an toàn và hiệu quả hơn, mở ra khả năng khai thác nguồn lực tài chính lớn phục vụ cho đầu tư, sản xuất và phát triển kinh tế thực.

Về việc chia thành 3 giai đoạn, gồm: Thành lập sàn vàng quốc gia; đưa vàng vào giao dịch trên Sở Giao dịch hàng hóa; và hình thành sàn vàng trong Trung tâm Tài chính quốc tế, ông Huy đánh giá thể hiện cách tiếp cận bài bản, có tầm nhìn dài hạn. Giai đoạn đầu nhằm xây dựng nền tảng pháp lý và hạ tầng kỹ thuật; giai đoạn hai mở rộng thanh khoản và đa dạng hóa sản phẩm; còn giai đoạn ba hướng tới hội nhập, kết nối với các chuẩn mực quốc tế.

Tuy nhiên, trong bối cảnh giá vàng thế giới và trong nước biến động mạnh, chuyên gia Nguyễn Quang Huy cho rằng việc đẩy nhanh một số khâu kỹ thuật có thể được cân nhắc, song cần đặt trong nguyên tắc an toàn, minh bạch và quản lý rủi ro chặt chẽ. Một hướng khả thi là thực hiện thí điểm có giới hạn, với quy mô hợp lý và cơ chế kiểm soát rõ ràng, nhằm sớm tạo được giá tham chiếu trong nước, tăng độ minh bạch và từng bước thu hẹp chênh lệch giá. Cách làm này vừa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, vừa bảo đảm tính ổn định của thị trường.

Lựa chọn mô hình phù hợp

Từ góc độ DN, ông Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh Vàng Việt Nam (VGTA), cho biết Hội đồng Vàng thế giới (WGC) sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam xây dựng khung pháp lý và quy trình vận hành minh bạch, bao gồm cả cơ chế xử lý tranh chấp giữa các bên tham gia sàn. Ông Hùng nhấn mạnh nếu sàn vàng quốc gia được xây dựng với khung pháp lý rõ ràng, an toàn và minh bạch, người dân sẽ tin tưởng tham gia, từ đó giảm hiện tượng "vàng hóa", tức sử dụng vàng thay tiền tệ và góp phần ổn định thị trường tài chính.

Theo đề xuất của VGTA, mô hình sàn vàng nên vận hành theo cơ chế giao dịch tập trung. Trong đó, các ngân hàng thương mại và DN vàng là thành viên của sàn, thực hiện lệnh mua - bán vàng vật chất cho nhà đầu tư cá nhân. Khi phát triển sang giao dịch vàng phi vật chất, sàn sẽ kết nối với các sàn vàng quốc tế để xử lý tình huống dư mua - dư bán và bảo đảm nguồn vàng vật chất khi cần giao hàng. Hệ thống giao dịch sẽ hoạt động hoàn toàn trên nền tảng điện tử, khớp lệnh tự động theo nguyên tắc ưu tiên giá tốt nhất cho người mua và người bán. Người đầu tư sẽ nhận chứng chỉ sở hữu vàng, có quyền rút vàng vật chất hoặc lưu ký tại kho được cấp phép.

Về mô hình cụ thể, các chuyên gia của Công ty Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) cho rằng dự án thí điểm cần một cơ chế "kiểm - thử - điều chỉnh" phù hợp với từng giai đoạn, dựa trên nguồn lực, hạ tầng công nghệ và năng lực quản trị rủi ro của Việt Nam. VDSC gợi ý mô hình Sàn Giao dịch vàng Thượng Hải (SGE) là hình mẫu tham khảo phù hợp với Việt Nam. Bởi, SGE được Ngân hàng Trung ương Trung Quốc thành lập, quản lý trực tiếp, với khung pháp lý hoàn thiện, có cơ chế giám sát và quy trình thanh toán minh bạch. Đặc biệt, sàn này giao dịch chủ yếu là vàng vật chất giao ngay, tương thích với định hướng thí điểm giai đoạn đầu của Việt Nam. Thành viên tham gia được phân cấp rõ ràng, gồm ngân hàng, DN và nhà đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng từ trong nước ra quốc tế.

Cũng theo các chuyên gia của VDSC, việc lập sàn vàng cần hướng đến mục tiêu dài hạn là xây dựng trung tâm giao dịch vàng quốc gia với hạ tầng công nghệ và quản lý hiện đại, gồm trung tâm thanh toán bù trừ, trung tâm lưu ký, hệ thống kiểm định và kho lưu trữ chuẩn hóa.

Trong khi đó, TS Lê Hồng Hạnh, giảng viên Tài chính Trường Đại học RMIT Việt Nam, cho rằng Việt Nam nên tham khảo mô hình quản lý của Hiệp hội Thị trường Vàng London (LBMA) và các thị trường lớn khác. Theo ông, điều cốt lõi là duy trì tiêu chuẩn chất lượng vàng nghiêm ngặt, thực hiện xác minh danh tính (KYC), phòng chống gian lận, và bảo đảm nền tảng giao dịch điện tử bảo mật cao. Bên cạnh đó, cần thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch, công bằng và chương trình giáo dục tài chính để nâng cao hiểu biết cho người dân.

TS Hạnh cũng lưu ý, phải tách bạch giữa vai trò quản lý nhà nước và hoạt động kinh doanh để tránh xung đột lợi ích. Cơ chế định giá vàng liên thông quốc tế sẽ giúp bảo đảm tính minh bạch, phản ánh đúng cung cầu thực tế. Ông cũng đề xuất xem xét áp thuế giao dịch vàng nhằm hạn chế đầu cơ, giữ ổn định cho thị trường.