“Sát thủ Pilbara”: Quốc gia BRICS sắp chữa lành “Gót chân Achilles”, xoay chuyển cán cân quyền lực trong ngành công nghiệp do đồng minh của Mỹ dẫn đầu

Trong thế giới khoáng sản, không thứ nào quan trọng với Australia hơn quặng sắt.

Dù các kim loại đất hiếm và nguyên liệu cho quá trình khử carbon đang thu hút sự chú ý toàn cầu, quặng sắt vẫn là mặt hàng xuất khẩu giá trị nhất của Australia, trở thành “huyết mạch” của nền kinh tế nước này suốt nhiều thập kỷ.

Tuy nhiên, lợi thế định giá mà Australia nắm giữ từ lâu đối với nguyên liệu thép quan trọng này đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi Trung Quốc.

“Gót chân Achilles” của Trung Quốc sắp được chữa lành

Trung Quốc thống trị chuỗi giá trị của nhiều kim loại, từ nhôm đến zircon, nhờ năng lực tinh luyện và sản xuất thép vượt trội. Nhưng quặng sắt, nguyên liệu đầu vào lớn nhất, lại là điểm yếu chí mạng.

Trong nhiều thập kỷ, Bắc Kinh phải phụ thuộc vào các nhà cung cấp Australia, vốn chiếm tới 60% lượng quặng sắt nhập khẩu của Trung Quốc. Ngay cả trong giai đoạn căng thẳng thương mại 2020, khi Bắc Kinh gần như cấm mọi mặt hàng từ Australia thì quặng sắt vẫn được nhập khẩu đều đặn.

Thép là nền tảng cho ngành công nghiệp ô tô, xây dựng và cơ sở hạ tầng khổng lồ của Trung Quốc. Bắc Kinh đơn giản là không thể ngừng nhập quặng sắt từ Australia.

Nhưng điều đó sắp thay đổi. Một dự án mỏ khổng lồ ở Guinea được mệnh danh là “Sát thủ Pilbara ”, chuẩn bị xuất khẩu lô hàng đầu tiên, đe dọa trực tiếp vị thế của Australia trên thị trường.

Simandou: Giấc mơ 20 năm của Trung Quốc

Mỏ Simandou mất hơn 20 năm phát triển, chủ yếu nhờ vốn Trung Quốc. Đây là mảnh ghép cuối cùng trong chiến lược kéo dài nửa thế kỷ nhằm thống trị hoàn toàn thương mại kim loại toàn cầu của Bắc Kinh.

Dự án từng bị đình trệ vì đảo chính, kiện tụng và địa hình hiểm trở. Nằm ở vùng núi gần biên giới Sierra Leone, việc đưa Simandou vào hoạt động cần xây dựng hơn 600 km đường sắt và một cảng biển mới.

Hiện có hai mỏ cách nhau khoảng 100 km, với Trung Quốc nắm 75% cổ phần. Điểm khiến Simandou trở nên đặc biệt chính là chất lượng quặng vượt trội.

Quặng Australia thường đạt hàm lượng sắt 56–60%, trong khi quặng ở Simandou đạt 65–67% với trữ lượng hơn 4 tỷ tấn. Khi đi vào khai thác toàn công suất (dự kiến trong 5 năm tới), mỏ này có thể cung cấp tới 7% sản lượng quặng sắt toàn cầu, gây áp lực lớn lên giá thế giới và thu nhập của các “ông lớn” khai khoáng Australia như BHP, Rio Tinto và Fortescue.

Các chuyên gia của Wilson Advisory nhận định: “Simandou sẽ nằm trong nhóm mỏ quặng sắt có chi phí thấp nhất và hàm lượng cao nhất toàn cầu, với chi phí vận hành tương đương hoặc thấp hơn mỏ ở Pilbara của Australia”.

Cuộc đấu quyền lực mới giữa Bắc Kinh và BHP

Trong tháng qua, giới chức Trung Quốc đang gây sức ép mạnh với BHP (Australia) về giá quặng sắt và thậm chí dọa tẩy chay tập đoàn này.

Cách đây 15 năm, BHP là bên chấm dứt cơ chế đàm phán giá hàng năm với khách hàng Trung Quốc và Nhật Bản, chuyển sang cơ chế giá thị trường. Bước đi giúp công ty nắm quyền định giá trong giai đoạn bùng nổ sản xuất thép của Trung Quốc.

Giờ đây, thời thế đã thay đổi. Ba năm trước, Trung Quốc thành lập Tập đoàn Tài nguyên Khoáng sản Trung Quốc (CMRG), đại diện các nhà sản xuất thép đàm phán tập thể với nhà cung cấp.

Điều này diễn ra đúng lúc thị trường bất động sản Trung Quốc lao dốc, khiến sản lượng thép nội địa dư thừa, buộc các nhà máy phải xuất khẩu ồ ạt với giá rẻ. Điều này làm dấy lên cáo buộc bán phá giá từ các nước khác.

Dù không có lệnh cấm chính thức nào với quặng sắt của BHP, giới phân tích cho rằng Bắc Kinh đang ngầm sử dụng quyền lực thị trường để hạ giá nhập khẩu.

Quặng sắt của BHP có chất lượng cao, giúp tiết kiệm chi phí tinh luyện và thường được bán với giá cao. Nhưng thời kỳ đó sắp kết thúc.

Các nhà phân tích dự báo giá quặng sắt sẽ giảm xuống quanh 85 USD/tấn trong 2 năm tới, thậm chí có thể rơi dưới 70 USD/tấn nếu nhu cầu Trung Quốc tiếp tục suy yếu.

Theo Bộ Tài chính Australia, giá quặng sắt giảm 10 USD có thể khiến ngân sách mất khoảng 400 triệu USD doanh thu thuế trong ngắn hạn và tới 1,3 tỷ USD trong dài hạn. Với giá hiện quanh 100 USD/tấn, một đợt giảm sâu có thể làm chậm đáng kể tiến trình giảm nợ công và cân bằng ngân sách của Canberra.

Xuất khẩu quặng sắt sang Trung Quốc từng mang lại cho Australia hơn 120 tỷ USD mỗi năm, nhưng đồng thời khiến nền kinh tế phụ thuộc lớn vào một thị trường và một mặt hàng duy nhất.

Giới phân tích cảnh báo, Bắc Kinh đang hoàn thiện “vòng kiểm soát kép” – vừa nắm nguồn cung, vừa chi phối nhu cầu. Theo Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI), Trung Quốc hiện kiểm soát sản xuất của 29 loại hàng hóa, gồm 22 kim loại và 7 khoáng sản công nghiệp, trong đó phần lớn quặng thô từ các nước khác đều phải gửi tới Trung Quốc để tinh luyện.

“Ở những lĩnh vực không nắm độc quyền sản xuất, Trung Quốc lại tạo thế độc quyền mua, trở thành khách hàng duy nhất có ảnh hưởng chi phối toàn bộ thị trường”, chuyên gia John Coyne của ASPI nhận định.

Từ đất hiếm đến quặng sắt,Trung Quốc – quốc gia thuộc khối BRICS – đã nhiều lần sử dụng những đòn bẩy này cho mục tiêu chính trị như cắt nguồn cung sang Nhật Bản, đe dọa chuỗi cung ứng quốc phòng Mỹ, và liên tục siết xuất khẩu khoáng sản quan trọng.

Giờ đây, khi Simandou chuẩn bị hoạt động, Trung Quốc gần như hoàn tất mắt xích cuối cùng trong tham vọng kiểm soát chuỗi kim loại toàn cầu – từ khai thác, tinh luyện đến giá thành. Và điều đó cũng đồng nghĩa với việc, quyền lực từng nằm trong tay các “ông lớn” khai khoáng Australia có thể đang dần trôi về phương Bắc.

Tham khảo: ABC News