Tháo 'rào cản' để phát triển kinh tế tư nhân

Hàng trăm doanh nhân trẻ toàn quốc đã thảo luận về 4 chủ đề trọng tâm: Thể chế kiến tạo - Doanh nghiệp vươn mình; Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo - Sức bật để vươn mình; Mài sắc mũi nhọn chiến lược để vươn tầm quốc tế; Vươn tầm nội lực để vươn mình đột phá.

Nhận diện những điểm nghẽn khiến khu vực tư nhân khó bứt phá

ẢNH: TUẤN MINH

Tại các phiên đối thoại, các doanh nghiệp (DN) đã chỉ ra những điểm nghẽn đang khiến khu vực tư nhân khó bứt phá. Bà Trương Lý Hoàng Phi, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP.HCM, chỉ ra 6 nhóm điểm nghẽn chính gồm: thiếu hụt nhân lực chất lượng cao; rào cản thể chế và thủ tục; khó tiếp cận vốn; hạ tầng và hệ sinh thái yếu; thương mại hóa nghiên cứu còn hạn chế; cạnh tranh từ DN nhà nước (DNNN).

Theo bà Phi, quy định chồng chéo, thiếu nhất quán khiến DN gặp khó trong phê duyệt dự án. Sự thiếu minh bạch trong cơ chế hậu kiểm cũng làm tăng rủi ro pháp lý, gây tâm lý e ngại cho DN. Bên cạnh đó yếu tố gây cản trở sự phát triển của DN tư nhân (DNTN) là sự cạnh tranh từ DNNN. Một số tập đoàn vẫn tham gia các dự án quy mô nhỏ - vốn là sân chơi của DN nhỏ và vừa (SME) và startup, khiến khu vực tư nhân mất thị trường, giảm cơ hội phát triển.

Bà Phi nhấn mạnh: "Các điểm nghẽn này không tồn tại riêng lẻ mà liên kết với nhau thành vòng luẩn quẩn, khiến khu vực tư nhân khó bứt phá. Thể chế phức tạp làm tăng chi phí, hạn chế đầu tư đổi mới; thiếu nhân lực khiến công nghệ khó hấp thụ; từ đó khó tiếp cận vốn và toàn bộ hệ sinh thái bị kìm hãm".

ẢNH: TUẤN MINH

Ông Trần Bằng Việt, nhà sáng lập, Chủ tịch HĐQT Đông A Solutions, cũng cho rằng điểm nghẽn đầu tiên là thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Có nhiều nguyên nhân, chủ yếu là vì mức lương và chế độ đãi ngộ chưa đủ sức cạnh tranh các tập đoàn đa quốc gia hoặc các DN lớn trong nước. Tình trạng này dẫn đến hiện tượng chảy máu chất xám khi đội ngũ lao động ưu tú rời bỏ địa phương để tìm kiếm cơ hội tại những thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, hoặc ra nước ngoài để làm việc. Hệ quả là nhiều địa phương không thể giữ được đội ngũ nhân lực chất lượng cao, trong khi đây lại là nền tảng then chốt để nâng cao năng suất lao động và tăng giá trị gia tăng cho DN.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp VN (VCCI), cho rằng một trong những rào cản lớn, kìm hãm sự phát triển bền vững và lành mạnh của khu vực này chính là rủi ro pháp lý và nguy cơ bị hình sự hóa trong các quan hệ kinh tế, dân sự. Thực tiễn cho thấy, nhiều vụ án hình sự phát sinh từ các tranh chấp hợp đồng, đầu tư, đấu thầu, vay vốn… là những lĩnh vực vốn thuộc phạm trù điều chỉnh của pháp luật dân sự, thương mại. Các DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa, thường thiếu năng lực pháp lý nội bộ, dẫn đến bị lôi kéo vào vòng tố tụng hình sự khi xảy ra tranh chấp. Trong nhiều trường hợp, bên tranh chấp đã sử dụng tố giác tội phạm như một công cụ để gây áp lực trong thương lượng.

"Điều này gây ra tác động tiêu cực tới tinh thần đổi mới và sáng tạo của DNTN. DN e ngại đầu tư, không dám thử nghiệm mô hình kinh doanh mới. Các chủ thể kinh doanh cá nhân trở nên thận trọng quá mức, thậm chí rút lui khỏi thị trường do lo ngại bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong các tình huống pháp lý không rõ ràng", ông Tuấn nêu.

ẢNH: TUẤN MINH

Hạn chế triệt để hình sự hóa quan hệ kinh tế

Theo ông Đậu Anh Tuấn, để hiện thực hóa mục tiêu được Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đặt ra, cần có các giải pháp để hạn chế triệt để tình trạng hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự thuần túy. Cụ thể, cần sửa đổi các quy định pháp luật có nguy cơ hình sự hóa hoạt động kinh doanh. Chỉ xử lý hình sự trong những trường hợp thật sự cần thiết, khi hành vi có yếu tố cố ý, gian dối, gây hậu quả nghiêm trọng, không thể khắc phục, hoặc có dấu hiệu trục lợi. Cạnh đó, cần cải cách bộ luật Tố tụng hình sự theo hướng bảo vệ DN; có cơ chế tư vấn pháp lý sớm cho DN…

Từ góc nhìn khác về xây dựng thể chế, theo ông Nguyễn Hồng Phong, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ VN , một đạo luật thường mất trung bình 3 - 5 năm để soạn thảo và ban hành, chưa kể thời gian ban hành văn bản hướng dẫn thi hành. Điều này khiến nhiều lĩnh vực đổi mới sáng tạo rơi vào "vùng pháp lý trống". Theo Báo cáo Startup Blink, đến 2022, hơn 60% mô hình khởi nghiệp số chưa có khung pháp lý rõ ràng, từ fintech, edtech, healthtech đến nông nghiệp số.

"Thực trạng "pháp luật chạy theo thực tiễn" khiến cơ hội đổi mới bị bỏ lỡ và rủi ro quản lý gia tăng. Do đó, việc xây dựng khung pháp lý thích ứng và tiên liệu là yêu cầu cấp thiết", ông Phong nói và cho rằng bài học từ thực tiễn cho thấy nơi nào chính sách đi sau thì cơ hội bị bỏ lỡ, nhưng nơi nào dám mở sandbox, dám lắng nghe DN, nơi đó có bước tiến rõ rệt.

Ông Nguyễn Văn Khoa, Tổng giám đốc FPT, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ VN , Chủ tịch VINASA, đã đưa ra những đề xuất then chốt nhằm thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong khu vực tư nhân. Trước hết, ông kỳ vọng Chính phủ sớm ban hành Kế hoạch triển khai Nghị quyết 198/2025/QH15 để cắt giảm 30% thủ tục, chi phí và điều kiện kinh doanh cho DN, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý. Thứ hai, cần sớm có hướng dẫn chi tiết để ưu đãi khấu trừ 200% chi phí R&D đi vào thực tế, giúp DN mạnh dạn đầu tư dài hạn vào nghiên cứu - phát triển.

ẢNH: TUẤN MINH

Bên cạnh đó, Chính phủ giao chỉ tiêu đào tạo nhân lực công nghệ chiến lược (AI, bán dẫn, công nghệ sinh học) cho các trường đại học, thay vì để các cơ sở đào tạo tự xoay xở. Đặc biệt ông nhấn mạnh luật Đầu tư (sửa đổi) phải dũng cảm cắt bỏ các điểm nghẽn thể chế, chuyển từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm", tạo môi trường kinh doanh thông thoáng và cạnh tranh hơn.

Cần có chính sách hỗ trợ thiết thực

Tại phiên đối thoại, nhiều DN đã nêu những khó khăn và kiến nghị nhà nước cần có chính sách hỗ trợ thiết thực, đồng hành cùng cộng đồng DN tháo gỡ các nút thắt về logistics, thuế, vốn và hạ tầng.

Ông Đỗ Trí Tuấn, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Đại Dũng, chỉ ra rằng ngành gia công kết cấu thép và cơ khí chế tạo VN tuy đạt nhiều thành tựu nhưng vẫn đối mặt rào cản lớn: tỷ lệ tự động hóa thấp, quản trị chất lượng và quản trị carbon hạn chế, chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn quốc tế. Ông nhấn mạnh chi phí logistics của VN chiếm tới 16,5% GDP - cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu và khu vực, khiến năng lực cạnh tranh bị ảnh hưởng. DN đề xuất nhà nước cần tăng đầu tư hạ tầng logistics, hình thành các trung tâm xuất khẩu kết cấu thép, thí điểm mô hình logistics xanh và hệ thống số hóa để tiết kiệm 15 - 20% chi phí vận chuyển.

ẢNH: TUẤN MINH

Ở lĩnh vực nông nghiệp, ông Nguyễn Mạnh Hùng, CEO Nafoods Group, cho rằng chi phí logistics chiếm tới 20% giá thành, trong khi chế biến sâu và kho lạnh còn hạn chế. Ông kiến nghị nhà nước đầu tư hạ tầng "cứng" như cảng cạn, kho lạnh thông minh, còn DN lo phần "mềm" về công nghệ và quản trị. Bên cạnh đó, cần chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu quốc gia cho các nông sản chủ lực nhằm gia tăng giá trị, thay vì phụ thuộc xuất khẩu thô.

Đối với ngành gỗ, ông Nguyễn Chánh Phương, Phó tổng giám đốc Công ty AA Corporation, đề nghị xây dựng thương hiệu quốc gia ngành gỗ, hỗ trợ DN thông qua các hội chợ quốc tế và chính sách khuyến khích đổi mới công nghệ. Ông cũng nhấn mạnh sự cần thiết của cơ chế ưu tiên riêng cho DN nội, từ chính sách thuế, vốn đến cải cách thủ tục hành chính, nhằm giảm bất lợi cạnh tranh với DN có vốn nước ngoài (FDI).

Từ góc nhìn tổng thể, nhiều ý kiến cho rằng để kinh tế tư nhân VN vươn tầm quốc tế, nhà nước cần chủ động đồng hành cùng DN trong tháo gỡ rào cản logistics, cải cách chính sách thuế, hỗ trợ vốn, khuyến khích đổi mới công nghệ và xây dựng thương hiệu quốc gia cho các ngành hàng chủ lực. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để DN nội đủ sức bứt phá, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Dám đổi mới và khát vọng toàn cầu

Bà Bùi Cẩm Vân, Giám đốc Khối Quản trị DN của Buymed, đã đưa ra ý kiến về nghịch lý thị trường dược VN gần 9 tỉ USD nhưng lại thiếu "nhà vô địch" nội địa. Theo bà Vân, nguyên nhân cốt lõi đến từ sự phân mảnh của ngành với hơn 250 nhà máy chỉ sản xuất thuốc generic, thiếu đầu tư cho R&D và chính sách còn nặng về bảo hộ. Hệ quả là các DN trong nước nhỏ lẻ, không đủ sức đàm phán nguyên liệu, chi phí thuốc cao, người bệnh chịu thiệt, còn thị trường bị các thương hiệu ngoại thâu tóm.

ẢNH: TUẤN MINH

Bà nhấn mạnh muốn bứt phá cần chuyển hướng chính sách từ bảo hộ sang tạo động lực cạnh tranh minh bạch, coi dữ liệu và công nghệ là tư liệu sản xuất mới, mở kết nối dữ liệu đăng ký thuốc, logistics cho DNTN tiếp cận công bằng. Đồng thời, VN cần mạnh dạn áp dụng sandbox đổi mới sáng tạo để DN được thử nghiệm mô hình mới trong dược phẩm, y tế số dưới sự giám sát, kiểm soát.

Một giải pháp khác là hình thành liên minh sản xuất - chuẩn hóa - xuất khẩu, nhằm nâng tỷ lệ thuốc generic nội địa từ mức dưới 50% hiện nay lên cao hơn, tiến tới xây dựng thương hiệu chung và mở rộng ra thị trường khu vực. Bà Vân khẳng định: "Câu hỏi không phải là có thị trường hay không, mà là ai sẽ trở thành nhà vô địch?". Và để có những "nhà vô địch quốc gia", điều then chốt là chính sách phải mở đường, đồng hành cùng thế hệ DN trẻ, dám đổi mới và khát vọng toàn cầu.

Đan Thanh

Tiên phong sản xuất xanh

Bà Trần Thị Nga, CEO Tập đoàn Thiên Long, chia sẻ khát vọng đưa VN trở thành trung tâm sản xuất và xuất khẩu văn phòng phẩm (VPP) xanh hàng đầu Đông Nam Á. Bà Nga nhấn mạnh, mặc dù ngành VPP chịu ảnh hưởng từ xu hướng chuyển đổi số, nhưng nhu cầu học tập ở các quốc gia đang phát triển vẫn tăng cao, mở ra cơ hội lớn cho DN Việt.

ẢNH: TUẤN MINH

Tuy nhiên, ngành hiện còn nhiều điểm nghẽn: DN phân mảnh, thiếu liên kết chuỗi giá trị; công nghiệp hỗ trợ yếu, nguyên liệu phụ thuộc nhập khẩu; sản phẩm xanh và tích hợp công nghệ còn hạn chế; đặc biệt chưa có thương hiệu quốc gia đủ mạnh để cạnh tranh với Trung Quốc, Nhật Bản hay Đức.

Để bứt phá, bà Nga đưa ra 4 nhóm giải pháp. Thứ nhất, hợp tác nhà nước - DN - viện nghiên cứu nhằm phát triển vật liệu xanh, khuyến khích sản phẩm tuần hoàn và refill, đồng thời nhà nước tiên phong sử dụng VPP xanh trong trường học, cơ quan.

Thứ hai, ứng dụng công nghệ 4.0 và thương mại điện tử xuyên biên giới, mở gian hàng quốc gia trên Amazon , Alibaba, Shopee Global để sản phẩm Việt đến trực tiếp người tiêu dùng quốc tế.

Thứ ba, xây dựng thương hiệu quốc gia, tổ chức sự kiện "Vietnam Stationery Week" và đưa "Vietnam Stationery" vào Chương trình Thương hiệu quốc gia với khẩu hiệu "Inspiring Knowledge - Lan tỏa tri thức Việt".

Thứ tư, kết hợp ngành VPP với giáo dục và đổi mới sáng tạo, xuất khẩu không chỉ sản phẩm mà còn giải pháp giáo dục toàn diện.

Bà Nga khẳng định Thiên Long sẵn sàng tiên phong đổi mới, nghiên cứu, phát triển và kết nối cộng đồng DN để kiến tạo thương hiệu quốc gia. Khát vọng lớn nhất, theo bà, là biến "Vietnam Stationery" thành biểu tượng tri thức Việt, đưa đất nước trở thành điểm sáng thương mại toàn cầu.

Vũ Thơ