Vì sao cả thế giới sẽ lâm nguy nếu ong tuyệt chủng?

Việc loài ong biến mất không chỉ đơn thuần là khu vườn bớt đi vài bông hoa, mà nó sẽ gây ra một phản ứng dây chuyền tàn khốc lên toàn bộ hệ sinh thái và chuỗi cung ứng thực phẩm của con người. Đang chịu trách nhiệm cho 1/3 sản lượng lương thực toàn cầu, loài ong là mắt xích thiết yếu cho sự sống. Vậy chuyện gì sẽ xảy ra nếu chúng thực sự biến mất?

Những nông dân tí hon của tự nhiên

Các nhà khoa học đã gióng lên hồi chuông cảnh báo từ nhiều thập kỷ qua. Nếu bạn thấy khu vườn nhà mình yên tĩnh hơn, ít tiếng vo ve hơn, đó là bởi số lượng loài thụ phấn đã giảm gần 25% kể từ năm 1987. Chúng ta đang thay thế những đồng cỏ xanh mướt bằng bê tông, cốt thép và những cánh đồng độc canh, đẩy loài ong vào thế đường cùng.

Ong không chỉ làm ra mật. Vai trò lớn nhất của chúng là thụ phấn. Khi bay từ bông hoa này sang bông hoa khác, chúng giúp thực vật kết hạt và ra quả. Quá trình này không chỉ mang lại hàng trăm loại rau củ quả cho con người mà còn duy trì nguồn thức ăn cho gia súc và các loài động vật khác.

Tuy nhiên, trong 50 năm qua, môi trường sống của ong trở nên cực kỳ nguy hiểm. Hãy tưởng tượng bạn phải làm việc trong bầu không khí đầy hóa chất độc hại (thuốc trừ sâu) và luôn phải né tránh những lưỡi dao khổng lồ từ máy móc công nghiệp. Đó chính là thực tế mà loài ong đang đối mặt.

Thế giới thay đổi ra sao khi vắng bóng loài ong ?

Sự suy giảm của loài ong sẽ tái định dạng lại thế giới theo hướng tiêu cực trên nhiều phương diện:

Xáo trộn sản xuất lương thực

Tại châu Âu, khoảng 80% hoa dại và cây trồng phụ thuộc hoàn toàn vào ong để thụ phấn. Dù các loại ngũ cốc có thể thụ phấn nhờ gió, nhưng 90% các loại cây thực phẩm khác cần đến ong . Nếu không có chúng, con người sẽ phải dùng những cách thủ công như cầm cọ đi quét phấn hoa (rất tốn công) hoặc dùng máy bay không người lái (rất tốn kém). Không có giải pháp nhân tạo nào có thể so sánh được với hiệu quả của loài ong .

Hệ quả là khan hiếm thực phẩm và giá cả tăng vọt. Tại California, từ tháng 6 năm 2024 đến tháng 2 năm 2025, những người nuôi ong đã báo cáo mức tổn thất trung bình 60%, gây thiếu hụt nghiêm trọng nguồn lực thụ phấn cho hạnh nhân.

Mất cân bằng sinh thái và đa dạng sinh học

Sự biến mất của ong tạo thành một vòng lẩn quẩn: ít hoa thì ít ong , mà ít ong thì hoa cũng không thể sinh sản. Điều này làm mất nguồn thức ăn và nơi trú ẩn của các loài động vật ăn cỏ, từ đó ảnh hưởng đến các loài ăn thịt. Ngoài ra, thực vật đóng vai trò giữ đất, chống xói mòn và điều tiết nước. Mất ong nghĩa là mất cây, dẫn đến lũ lụt và suy giảm sức khỏe của đất.

Tác động kinh tế khủng khiếp

Dù là dịch vụ miễn phí của tự nhiên, nhưng công việc của loài ong có giá trị cực lớn. Ước tính có khoảng 14.670 tỷ đồng (577 tỷ USD) sản lượng lương thực toàn cầu phụ thuộc vào chúng.

Tại Anh, loài ong đóng góp khoảng 23.000 tỷ đồng (905 triệu USD) mỗi năm cho nền kinh tế. Nếu phải thuê người làm thay việc của ong , chi phí sẽ lên tới ít nhất 45.700 tỷ đồng (1,8 tỷ bảng Anh), chưa tính tiền máy móc và đào tạo.

Để dễ hình dung về mức độ tốn kém, nếu con người buộc phải thực hiện thụ phấn thủ công thay cho loài ong , chi phí ước tính sẽ rơi vào khoảng 127 triệu đến 178 triệu đồng (5.000 - 7.000 USD) cho mỗi hecta táo, và tính riêng trên toàn diện tích trồng táo tại Mỹ, con số này có thể vọt lên tới khoảng 22.400 tỷ đồng (880 triệu USD) mỗi năm. Trong khi đó, phương pháp thụ phấn bằng máy dù có chi phí rẻ hơn nhưng lại mang lại hiệu quả cực kỳ thấp bởi chất lượng phấn hoa không đảm bảo, dẫn đến hệ quả là sản lượng táo có thể bị sụt giảm tới 70% so với tự nhiên.

Các loài khác có thể thay thế ong không?

Câu trả lời ngắn gọn là: Không.

Dù bướm, bọ cánh cứng, chim hay dơi cũng tham gia thụ phấn, nhưng chúng không chuyên nghiệp như ong . Ong thu thập phấn hoa để nuôi cả đàn nên chúng làm việc với cường độ khủng khiếp.

Một số lựa chọn thay thế đều không khả thi. Đầu tiên là loài bướm. Do chân dài và nhẵn, chúng chỉ đóng góp chưa đến 5% vào việc thụ phấn cây trồng. Với bướm đêm, chúng hoạt động về đêm nên không giúp ích được nhiều cho các loài cây nở hoa ban ngày. Chim và dơi cũng chỉ thụ phấn cho một nhóm nhỏ thực vật đặc thù và thường ở vùng nhiệt đới.

Sự biến mất của loài ong sẽ là một thảm họa toàn diện về sinh học, xã hội và kinh tế. Bảo vệ loài ong không còn là việc của riêng các nhà môi trường, mà là trách nhiệm sống còn để bảo vệ tương lai của chính loài người.

Nguồn: Earth.org