Chuyện thật như đùa: Nga đem lúa mì đổi lấy ô tô Trung Quốc để 'lách' trừng phạt thanh toán từ Mỹ, EU

Hình thức trao đổi hàng hóa truyền thống đang gia tăng trong ngoại thương của Nga lần đầu tiên kể từ những năm 1990, khi các công ty tìm cách lách lệnh trừng phạt của phương Tây bằng cách đổi lúa mì lấy ô tô Trung Quốc và hạt lanh lấy vật liệu xây dựng.

Hoa Kỳ, Châu Âu và các đồng minh đã áp đặt hơn 25.000 lệnh trừng phạt khác nhau đối với Nga liên quan đến xung đột Ukraine. Washington cũng đã áp thuế quan lên Ấn Độ để đáp trả việc New Delhi buôn bán dầu mỏ với Nga.

Ông Putin cho biết nền kinh tế Nga đã vượt xa kỳ vọng. Nền kinh tế này đã tăng trưởng nhanh hơn trong hai năm qua so với các nước G7, bất chấp những dự đoán của phương Tây về một sự sụp đổ. Ông đã yêu cầu doanh nghiệp tìm cách khắc phục các lệnh trừng phạt.

Một số biện pháp trừng phạt - đặc biệt là việc ngắt kết nối các ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán SWIFT vào năm 2022 và cảnh báo của Washington đối với các ngân hàng Trung Quốc năm ngoái - đã làm dấy lên lo ngại về các lệnh trừng phạt thứ cấp.

"Các ngân hàng Trung Quốc lo sợ bị đưa vào danh sách trừng phạt, chịu các lệnh trừng phạt thứ cấp, vì vậy họ không nhận tiền từ Nga", một nguồn tin trong thị trường thanh toán nói với Reuters.

Những lo ngại đó dường như là nguyên nhân dẫn đến sự xuất hiện của các giao dịch đổi hàng, vốn khó theo dõi hơn nhiều. Vào năm 2024, Bộ Kinh tế Nga đã ban hành "Hướng dẫn về Giao dịch Đổi hàng Nước ngoài" dài 14 trang, tư vấn cho các doanh nghiệp về cách sử dụng phương pháp này để lách lệnh trừng phạt. Bộ này thậm chí còn đề xuất việc tạo ra một nền tảng giao dịch hoạt động như một sàn giao dịch đổi hàng.

"Các giao dịch đổi hàng ngoại thương cho phép trao đổi hàng hóa và dịch vụ với các công ty nước ngoài mà không cần giao dịch quốc tế", tài liệu của Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết, đồng thời trích dẫn "các điều kiện hạn chế trừng phạt".

Cho đến gần đây, có rất ít bằng chứng về lợi ích thương mại trong các giao dịch như vậy. Tuy nhiên, tháng trước, Reuters đưa tin rằng Công ty Công nghệ Dầu khí Hải Nam Longpan của Trung Quốc đang tìm cách trao đổi hợp kim thép và nhôm để đổi lấy động cơ tàu thủy.

Công ty này đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Reuters đã xác định được tám giao dịch hàng hóa hiện vật như vậy dựa trên các nguồn tin thương mại, tuyên bố công khai từ các cơ quan hải quan và tuyên bố của công ty. Các giao dịch này chưa từng được báo cáo trước đây.

Mặc dù Reuters không thể xác định tổng giá trị hoặc khối lượng giao dịch đổi hàng trong nền kinh tế Nga do tính chất không minh bạch của các giao dịch, nhưng ba nguồn tin thương mại cho biết hoạt động này đang trở nên thường xuyên hơn.

"Sự gia tăng của hoạt động đổi hàng là một triệu chứng của việc phi đô la hóa, áp lực trừng phạt và các vấn đề thanh khoản giữa các đối tác", Maxim Spassky, Thư ký Hội đồng chung của Liên minh các nhà công nghiệp và doanh nhân Nga-Á, một tổ chức công nghiệp, phát biểu với Reuters. Spassky cho biết khối lượng giao dịch đổi hàng có thể sẽ tiếp tục tăng.

Ba nhà phân tích cho biết một dấu hiệu khả dĩ về quy mô của hoạt động đổi hàng là sự chênh lệch ngày càng lớn giữa số liệu thống kê thương mại nước ngoài của ngân hàng trung ương và dữ liệu của riêng cơ quan hải quan, đạt 7 tỷ đô la trong nửa đầu năm nay.

Trả lời yêu cầu bình luận, cơ quan hải quan Nga xác nhận hoạt động đổi hàng đã được thực hiện với các quốc gia khác nhau "cho nhiều loại hàng hóa". Tuy nhiên, cơ quan này cho biết, số lượng giao dịch đổi hàng không đáng kể so với tổng khối lượng hợp đồng thương mại nước ngoài.

Thặng dư thương mại nước ngoài của Nga trong tháng 1 - tháng 7 đã giảm 14% so với cùng kỳ năm trước, xuống còn 77,2 tỷ USD, theo số liệu công bố từ Cơ quan Hải quan Liên bang. Xuất khẩu trong giai đoạn này giảm 11,5 tỷ USD xuống còn 232,6 tỷ USD, trong khi nhập khẩu tăng 1,2 tỷ USD lên 155,4 tỷ USD.