Dệt may, da giày, đồ gỗ rất cần nguyên liệu nội

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, 3 ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam gồm dệt may , da giày và đồ gỗ đang đứng trước thách thức lớn về sự phụ thuộc nguyên phụ liệu nhập khẩu. Việc xây dựng các trung tâm sản xuất và cung ứng nguyên phụ liệu trong nước đang được xem là giải pháp cấp bách để nâng cao sức cạnh tranh, giảm rủi ro và bảo đảm phát triển bền vững cho toàn ngành.

Hầu hết phải nhập khẩu

Theo số liệu của Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), khoảng 60% nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất xuất khẩu của ngành dệt may hiện vẫn phải nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc). Tỉ lệ này ở ngành da giày còn cao hơn, lên tới 80%. Ngành gỗ dù có lợi thế từ nguồn nguyên liệu rừng trồng trong nước nhưng vẫn phải nhập khẩu 30 - 40% gỗ nguyên liệu chất lượng cao từ Mỹ và châu Âu. Điều này khiến doanh nghiệp (DN) khó chủ động kế hoạch sản xuất, giá thành bị đội lên và dễ bị tổn thương khi xảy ra đứt gãy chuỗi cung ứng quốc tế như trong đại dịch COVID-19.

Ông Nguyễn Chánh Phương, Phó Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP HCM (HAWA), nhìn nhận: "Các DN gỗ đang phải nhập khẩu hầu hết phụ kiện như sơn, keo dán, bản lề, tay nắm... với giá cao vì không có nhà cung ứng trong nước. Nếu có khu sản xuất tập trung nguyên phụ liệu, chúng tôi không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn rút ngắn được thời gian giao hàng và tăng khả năng cạnh tranh".

Hiện Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia xuất khẩu dệt may và da giày lớn nhất thế giới, cùng với Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh và Indonesia. Tuy nhiên, giá trị gia tăng trong chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn thấp do phần lớn nguyên liệu, khâu thiết kế và thương hiệu do nước ngoài nắm giữ. Việc xây dựng trung tâm sản xuất nguyên phụ liệu trong nước sẽ giúp DN chủ động nguồn cung, nâng cao khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ và tiến tới xây dựng thương hiệu "Made in Vietnam" thực chất hơn.

Tuy nhiên, muốn hình thành các trung tâm sản xuất và cung ứng nguyên phụ liệu trong nước không hề đơn giản, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước và DN. Trong đó, Nhà nước đóng vai trò quy hoạch quỹ đất, đầu tư hạ tầng giao thông, năng lượng và đặc biệt là môi trường xử lý chất thải, vốn rất cần cho ngành dệt nhuộm và thuộc da. Và cần chính sách ưu đãi về tín dụng và thuế cho DN sản xuất nguyên phụ liệu, nhất là DN vừa và nhỏ, đồng thời thu hút đầu tư nước ngoài có chọn lọc vào các lĩnh vực sản xuất sợi, dệt, da thuộc, hóa chất, vật liệu phụ trợ thay vì chỉ tập trung gia công như trước đây.

Khó được cấp phép vì lo ngại vấn đề môi trường

Ông Nguyễn Văn Khánh, Phó Chủ tịch Hội Da giày TP HCM, cũng cho rằng ngành da giày đặc biệt cần khu trung tâm sản xuất nguyên phụ liệu, trong đó có khu riêng cho ngành thuộc da vì đặc thù ô nhiễm cao. "Trước đây, TP HCM từng có kế hoạch xây dựng khu thuộc da tập trung tại Khu Công nghiệp Hiệp Phước (Nhà Bè cũ) với diện tích hơn 10 ha nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện. Các địa phương khác lại không muốn cấp phép do lo ngại môi trường, nên chỉ còn trông chờ TP HCM sớm quy hoạch khu này. Nếu không có, ngành da giày xuất khẩu mãi phải phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu" - ông Khánh nói.

Với ngành dệt may , ông Trần Như Tùng, Phó Chủ tịch VITAS và Chủ tịch HĐQT Công ty CP Dệt may - Đầu tư - Thương mại Thành Công, nhấn mạnh: "Ngành dệt may đang thiếu nghiêm trọng nguồn vải trong nước. Muốn phát triển bền vững phải có khu công nghiệp dệt nhuộm quy mô vài ngàn héc ta để hình thành chuỗi cung ứng khép kín".

Tuy nhiên, hiệp hội không có ngân sách để triển khai dự án lớn, DN đơn lẻ cũng không đủ năng lực. "Có lẽ chỉ Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) hoặc một DN Nhà nước mới đủ sức làm đầu mối đầu tư khu công nghiệp dệt nhuộm quy mô lớn" - ông Tùng phân tích.

Theo ông Tùng, nếu chủ động được nguyên liệu, hàng dệt may Việt Nam xuất khẩu sang châu Âu sẽ được hưởng thuế suất 0% nhờ đáp ứng tiêu chí xuất xứ nội khối. "Khi đó, DN sản xuất nguyên liệu trong nước phát triển mạnh, giá cạnh tranh hơn, và xuất khẩu tăng trưởng 2 con số là hoàn toàn khả thi" - ông nhận định.

Ngoài vấn đề nguyên liệu, ông Tùng cũng lưu ý chuyển đổi xanh và chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu, song phần lớn DN vừa và nhỏ gặp khó về tài chính. "Cần có nguồn vốn vay ưu đãi để DN lắp đặt điện mặt trời áp mái, chuyển đổi nhiên liệu từ than đá sang sinh khối, giúp ngành dệt may phát triển bền vững hơn" - ông nói.

Với ngành gỗ, ông Nguyễn Chánh Phương tiết lộ hiện có một DN đang đầu tư trung tâm cung ứng nguyên liệu gỗ quy mô 40 ha tại TP HCM. Khi đi vào hoạt động, nơi đây sẽ là đầu mối nghiên cứu, thử nghiệm nguyên liệu và công nghệ mới, giúp DN nâng cao năng lực sản xuất và gia tăng sức cạnh tranh.

Tuy vậy, DN gỗ cũng rất cần một trung tâm triển lãm đồ gỗ xuất khẩu lớn tại TP HCM, quy mô gấp 4 lần Trung tâm Triển lãm Sài Gòn (SECC) hiện nay, để tổ chức các sự kiện xúc tiến thương mại mang tầm quốc tế. "Hà Nội đã có trung tâm triển lãm lớn nhưng phần lớn DN gỗ xuất khẩu lại nằm ở phía Nam. Nếu có trung tâm lớn tại TP HCM, DN sẽ giảm chi phí, dễ dàng đón khách hàng quốc tế và ký hợp đồng dài hạn" - ông Phương chia sẻ.