Hiện thực hóa giấc mơ cao tốc ở Cao Bằng và tư duy mới về PPP

Hơn một thập kỷ "ấp ủ" giấc mơ cao tốc

Với vị trí địa lý và điều kiện địa hình của tỉnh vùng cao biên giới, Cao Bằng từ lâu vẫn được xem là một trong những địa phương có điều kiện giao thông khó khăn nhất cả nước. Hệ thống giao thông của tỉnh hiện chỉ có đường bộ, gồm 4 tuyến quốc lộ (QL3, 4A, 34 và 4C), cùng mạng lưới đường tỉnh, đường liên xã, liên thôn.

Từ Hà Nội lên Cao Bằng chỉ khoảng 280 km, nhưng phải mất gần nửa ngày di chuyển, vượt hàng trăm khúc cua dốc quanh co, đèo cao, vực sâu. Vào mùa mưa, nhiều đoạn đường còn bị sạt lở, ngập lụt, khiến hành trình đến với Cao Bằng càng trở nên gian nan và thêm phần nguy hiểm.

Trao đổi với phóng viên của Báo điện tử Chính phủ, ông Đỗ Trọng Khánh, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng các công trình giao thông tỉnh Cao Bằng không giấu được niềm xúc động khi kể lại hành trình về một con đường "chạy xuôi" về Hà Nội. Ý tưởng xây dựng tuyến cao tốc nối về Cao Bằng đã được ấp ủ từ giai đoạn 2011–2014, song phải đến nhiệm kỳ 2016 - 2020, dự án mới thực sự được khởi động.

"Đến tháng 8/2020, Thủ tướng Chính phủ chính thức chấp thuận chủ trương đầu tư dự án cao tốc Đồng Đăng (Lạng Sơn) - Trà Lĩnh (Cao Bằng), đánh dấu cột mốc quan trọng trong hành trình hiện thực hóa giấc mơ cao tốc của tỉnh", ông Khánh cho biết.

Chủ trương đã được chấp thuận, nhưng những khó khăn khi triển khai dự án cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh mới chỉ thực sự bắt đầu. Trải dài qua địa phận Lạng Sơn và Cao Bằng, với tổng chiều dài 121km. Với cấu tạo địa chất karst cùng địa hình hiểm trở, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh trong chuyến kiểm tra ngày 30/6 đã nhận định đây là một trong những dự án thách thức bậc nhất hiện nay trên cả nước.

Không chỉ khó ở địa hình, dự án còn vướng bài toán lớn về tài chính và thu hút đầu tư. Khi tỉnh Cao Bằng phát thông báo mời quan tâm lần đầu vào tháng 5/2020, số lượng nhà đầu tư tham gia rất hạn chế do đặc thù địa hình phức tạp, chi phí đầu tư lớn và thời gian hoàn vốn kéo dài. Sau nhiều nỗ lực kêu gọi, đến tháng 12/2023, UBND tỉnh Cao Bằng đã công bố Liên danh Tập đoàn Đèo Cả là nhà đầu tư được lựa chọn thực hiện dự án.

PPP – "chìa khoá" mở ra cánh cửa cho các dự án vùng cao

Dự án cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh có tổng chiều dài 121 km, được phân kỳ đầu tư thành 2 giai đoạn với tổng mức đầu tư gần 23.000 tỷ đồng. Với quyết tâm triển khai thi công dự án trong năm 2024, chính quyền hai tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn cùng Tập đoàn Đèo Cả đã đạt được thành công bước đầu khi những nỗ lực được ghi nhận, Quốc hội thông qua cơ chế đặc thù tại Nghị quyết số 106, nâng tỷ lệ vốn ngân sách Nhà nước (NSNN) tham gia dự án không vượt quá 70% tổng mức đầu tư của dự án, tạo điều kiện để dự án khả thi thu xếp được nguồn vốn tín dụng.

Đây là dự án PPP đầu tiên trên cả nước được triển khai theo Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) mới, mở ra bước ngoặt trong tư duy đầu tư hạ tầng. Trước bài toán khó về nguồn vốn, Tập đoàn Đèo Cả đã tiên phong đề xuất và áp dụng mô hình PPP++, một giải pháp tài chính sáng tạo nhằm tối ưu hoá hiệu quả đầu tư và phân tán rủi ro.

Theo cơ chế này, P1++ là phần vốn Nhà nước, bao gồm ngân sách trung ương và địa phương, chiếm hơn 50% tổng mức đầu tư; P2++ là vốn chủ sở hữu của các doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp Nhà nước; trong khi P3++ là nguồn vốn huy động từ tín dụng, phát hành cổ phiếu, trái phiếu, hợp đồng BCC hoặc vốn nước ngoài. Việc kết hợp linh hoạt ba cấu phần vốn này không chỉ giúp bảo đảm tiến độ dự án, mà còn tạo tiền lệ mới trong cách huy động và quản lý nguồn lực đầu tư hạ tầng quốc gia.

Theo ông Phạm Thy Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Đấu thầu, Bộ Tài chính , đây là một trong những dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) thành công nhất trên địa bàn khó khăn.

"Từ khi dự án được khởi công đầu năm 2024 đến nay, nhiều quy định mới về PPP đã được rà soát, điều chỉnh để tạo hành lang pháp lý thuận lợi. Cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh là minh chứng cho cách làm minh bạch, linh hoạt, góp phần tháo gỡ "điểm nghẽn" đầu tư hạ tầng tại khu vực miền núi phía Bắc", ông Hùng khẳng định.

Được phân kỳ thành 2 giai đoạn, tuyến Đồng Đăng-Trà Lĩnh có tổng chiều dài 121km, sau khi hoàn thành sẽ rút ngắn thời gian di chuyển từ Cao Bằng về Hà Nội từ 6-7 giờ xuống còn khoảng 3,5 giờ.

Giai đoạn 1 của dự án được khởi công đúng ngày 1/1/2024 (chiều dài 93,35km), xuyên qua khu vực địa hình phức tạp. Trong giai đoạn 2, dự án mở rộng toàn tuyến giai đoạn 1 và làm mới 27,71km đường cao tốc kết nối lên đến cửa khẩu Trà Lĩnh.

Sức sống mới nơi phên dậu Tổ quốc

Không khí nhộn nhịp trên khắp công trường đã thổi sinh khí mới vào vùng đất phên giậu Tổ quốc, khi hơn 3.600 kỹ sư và công nhân cùng 1.600 máy móc thiết bị, triển khai đồng loạt 276 mũi thi công, biến khẩu hiệu "vượt nắng, thắng mưa" thành hiện thực mỗi ngày. Những nhịp cầu, đường hầm dần hình thành giữa đại ngàn, người ta thấy rõ hơn ý nghĩa của hai chữ "kết nối". Tuyến cao tốc Đồng Đăng – Trà Lĩnh không chỉ mang ý nghĩa là con kết nối giao thông, mà còn là kết nối niềm tin, khát vọng và trách nhiệm giữa Nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân.

Trước thời hạn thông tuyến vào ngày 19/12 sắp tới, toàn bộ dự án đặt mục tiêu hoàn thành khối lượng 10 triệu m³ đào và 7 triệu m³ đắp. Tuy nhiên, thời gian qua trên địa bàn hai tỉnh Lạng Sơn và Cao Bằng xuất hiện liên tiếp các đợt mưa lũ. Thiên tai đã ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và tài sản của các nhà đầu tư và nhà thầu. Tuy nhiên, Tập đoàn Đèo Cả vẫn thực hiện đúng tiến độ, dự kiến thông tuyến vào ngày 19/12/2025.

Ông Nguyễn Đức Tuấn, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh cho biết, với tiến độ đã đề ra, công ty đã xác định các đường găng của dự án. Từ đó tập trung cao về tài chính, đưa ra các giải pháp kỹ thuật, huy động bổ sung nhân sự, thiết bị và con người để triển khai bám sát tiến độ đã được giao. Ngoài ra, công ty tổ chức họp giao ban định kỳ hàng tuần để kiểm điểm và đánh giá tiến độ thực tế, kịp thời bổ sung hoặc thay thế các nhà thầu yếu kém nếu cần thiết.

Sự hợp tác giữa Cao Bằng và Tập đoàn Đèo Cả không chỉ dừng lại ở một dự án BOT, mà là minh chứng sinh động cho mô hình hợp tác công - tư kiểu mới, nơi Nhà nước đồng hành cùng doanh nghiệp theo đúng tinh thần Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị; cùng chia sẻ trách nhiệm, cùng hướng tới mục tiêu phát triển hạ tầng và thúc đẩy kinh tế vùng biên.

Khi những cung đường đang mở dần giữa núi rừng biên giới cũng là lúc cánh cửa hội nhập, giao thương, du lịch và đầu tư của cả vùng Đông Bắc được khơi thông. Tuyến cao tốc Đồng Đăng – Trà Lĩnh được kỳ vọng sẽ trở thành bước tiến quan trọng hiện thực hóa mục tiêu phát triển kinh tế vùng trung du và miền núi Bắc Bộ, tháo gỡ điểm nghẽn hạ tầng, tạo cú hích thu hút doanh nghiệp, phát triển sinh kế bền vững cho người dân.