Kế hoạch phóng 4.000 'gương Mặt Trời' của công ty Mỹ gây tranh cãi: Các nhà khoa học cảnh báo 'thảm họa' cho bầu trời đêm

Công ty Reflect Orbital, có trụ sở tại bang California (Mỹ), đã nộp đơn xin cấp phép với Ủy ban Truyền thông Liên bang (FCC) để phóng vệ tinh thử nghiệm mang tên EARENDIL-1 vào tháng 4 năm tới.

Đây được xem là bước đầu tiên trong kế hoạch dài hạn nhằm triển khai một chòm sao gồm hơn 4.000 vệ tinh gương phản xạ ánh sáng Mặt Trời, hoạt động dọc theo ranh giới giữa ngày và đêm, tức quỹ đạo đồng bộ với Mặt Trời.

Theo kế hoạch, vệ tinh EARENDIL-1 sẽ mở ra một tấm gương kích thước 18 x 18 mét trên quỹ đạo, có khả năng chiếu ánh sáng xuống các khu vực cụ thể trên Trái Đất để chứng minh tính khả thi của công nghệ "chiếu sáng theo yêu cầu".

Reflect Orbital cho biết dự án đã thu hút sự quan tâm từ nhiều đối tác thương mại và chính phủ, đồng thời công ty đã giành được khoản tài trợ 1,25 triệu USD từ Không quân Hoa Kỳ thông qua chương trình Nghiên cứu Đổi mới Doanh nghiệp Nhỏ (SBIR).

Theo đại diện Reflect Orbital, mục tiêu của họ là tạo ra một mạng lưới cung cấp ánh sáng nhân tạo bằng năng lượng Mặt Trời vào ban đêm, hỗ trợ sản xuất năng lượng tái tạo, giúp cây trồng phát triển tốt hơn, thay thế hệ thống chiếu sáng đô thị, cung cấp ánh sáng khẩn cấp ở khu vực thiên tai, và thậm chí cho phép con người làm việc sau khi Mặt Trời lặn.

"Chúng tôi tin rằng đây là bước tiến giúp mở rộng khả năng khai thác năng lượng Mặt Trời, thay vì giới hạn trong 12 giờ ban ngày", công ty viết trên website chính thức.

Reflect Orbital cho biết họ đã nhận được hơn 250.000 đơn đăng ký dịch vụ và dự kiến đến năm 2030 sẽ hoàn thiện mạng lưới 4.000 vệ tinh phản chiếu ánh sáng, phủ sóng toàn cầu. Tuy nhiên, những lợi ích hứa hẹn ấy đang vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ từ các nhà thiên văn học và chuyên gia môi trường.

Ánh sáng mạnh hơn cả trăng tròn: "Một thảm họa đối với bầu trời đêm"

Ông John Berentine, nhà thiên văn học tại Đài quan sát Silverado Hills (Arizona, Mỹ), cảnh báo rằng các tấm gương của Reflect Orbital có thể phản xạ ánh sáng mạnh gấp bốn lần ánh trăng tròn, và vì không thể "tắt" được, chúng sẽ tiếp tục chiếu sáng ngay cả sau khi rời khỏi khu vực mục tiêu.

"Các chùm phản xạ này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến động vật hoang dã, làm rối loạn chu kỳ sinh học và phá vỡ hệ cân bằng ánh sáng trong tự nhiên. Ngoài ra, ánh sáng tán xạ qua khí quyển sẽ khiến ô nhiễm ánh sáng lan rộng hơn nữa", ông nói với Space.com.

Trong khi đó, Robert Massey, phó giám đốc điều hành của Hiệp hội Thiên văn học Hoàng gia Anh, nhận định: "Mục tiêu của dự án này là thắp sáng bầu trời và kéo dài thời gian ban ngày. Theo góc nhìn thiên văn học, điều đó thật sự là một thảm họa".

Ông cho rằng, nếu được triển khai, kế hoạch này sẽ đặt ra một tiền lệ nguy hiểm cho các công ty thương mại khác, mở ra thời kỳ mà bầu trời đêm có thể bị chi phối bởi các nguồn sáng nhân tạo.

Phản hồi trước những chỉ trích, đại diện Reflect Orbital cho biết họ ý thức được các lo ngại và đang "nghiêm túc xem xét biện pháp giảm thiểu tác động môi trường ánh sáng". Theo công ty, dịch vụ chiếu sáng của họ "mang tính cục bộ cao", mỗi lần phản xạ chỉ bao phủ khu vực khoảng 5 km trong thời gian giới hạn, không phải ánh sáng liên tục.

Ngoài ra, khi vệ tinh đi qua vùng mục tiêu, gương sẽ nghiêng ra khỏi hướng chiếu để tránh rọi thẳng xuống mặt đất.

"Trong nhiệm vụ trình diễn năm 2026, người quan sát tại các địa điểm thử nghiệm sẽ thấy ánh sáng phản chiếu giống như một ngôi sao sáng đang di chuyển. Khu vực được chiếu sáng trên mặt đất sẽ có độ sáng tương đương ánh trăng", người phát ngôn của Reflect Orbital giải thích.

Nguy cơ "biến mất" của bầu trời sao và những hệ lụy sinh học

Ô nhiễm ánh sáng vốn đã là một vấn đề đáng lo ngại từ nhiều năm nay. Theo dữ liệu nghiên cứu, kể từ khi đèn LED phổ biến trên toàn cầu, mức độ ô nhiễm ánh sáng tăng khoảng 10% mỗi năm, khiến bầu trời đêm ngày càng mờ nhạt. Nếu cách đây gần hai thập kỷ, một người ở khu vực ngoại ô có thể thấy khoảng 250 ngôi sao vào ban đêm, thì nay con số ấy chỉ còn chưa đến 100.

Các chuyên gia cho rằng, ô nhiễm ánh sáng không chỉ làm mờ dần bầu trời sao mà còn đe dọa nghiêm trọng đến đa dạng sinh học. Ông David Smith, Giám đốc vận động và thay đổi xã hội tại tổ chức BugLife (Anh), cảnh báo: "Chu kỳ ngày-đêm là nhịp sinh học tự nhiên điều khiển sự sống trên Trái Đất suốt hàng tỷ năm. Việc kéo dài ban ngày bằng ánh sáng nhân tạo có thể làm rối loạn hành vi, sinh lý và nhịp sinh học của vô số loài".

Ngoài ra, ô nhiễm ánh sáng còn được cho là liên quan đến sự suy giảm quần thể côn trùng, cũng như gia tăng các rối loạn giấc ngủ và trầm cảm ở con người.

"Ngôi sao nhân tạo" và mối lo của giới thiên văn

Trong những năm gần đây, cộng đồng khoa học đã nhiều lần cảnh báo về tác động của các dự án vệ tinh quy mô lớn đối với quan sát vũ trụ. Hệ thống Starlink của SpaceX và mạng AST SpaceMobile từng bị chỉ trích vì để lại các vệt sáng trên bầu trời, làm sai lệch hình ảnh quan sát thiên văn.

Tuy nhiên, theo Massey, những dự án đó không có mục tiêu phản xạ ánh sáng Mặt Trời trực tiếp về Trái Đất, và các công ty như SpaceX đã nỗ lực giảm độ phản chiếu bằng sơn hấp thụ và tấm che ánh sáng.

"Điều khác biệt ở Reflect Orbital là việc chiếu sáng bầu trời chính là cốt lõi của dự án. Điều này khiến cộng đồng thiên văn học không thể yên tâm", ông Massey nói.

Berentine cho biết thêm, ngay cả ngoài khu vực được chiếu sáng trực tiếp, các tấm gương vũ trụ vẫn sẽ xuất hiện trên bầu trời như những ngôi sao di chuyển sáng rực, gây nhiễu cho các đài quan sát và thậm chí làm rối loạn đường bay của chim di cư.

Mặc dù Reflect Orbital khẳng định sẽ tiến hành đánh giá tác động môi trường trước khi xây dựng chòm sao vệ tinh, nhiều chuyên gia vẫn cho rằng cần có quy định quốc tế nghiêm ngặt hơn về các dự án "chiếu sáng vũ trụ", bởi chỉ một sai lầm nhỏ có thể khiến bầu trời đêm, biểu tượng thiêng liêng của nhân loại suốt hàng nghìn năm, không bao giờ còn như trước nữa.