Nước Mỹ sắp mất hàng chục nghìn nhân tài STEM mỗi năm, gần 500.000 việc làm sản xuất công nghệ cao chưa được lấp đầy: Chuyện gì đây?

Nước Mỹ đang chạy đua trong một cuộc tái thiết công nghiệp đầy tham vọng – đưa sản xuất công nghệ cao trở lại quê nhà, khơi dậy niềm tự hào “Made in America” mà Tổng thống Donald Trump coi là biểu tượng của sức mạnh quốc gia. Nhưng ngay khi nước Mỹ rót hàng trăm tỷ USD vào các nhà máy chip, trung tâm dữ liệu và dây chuyền robot tự động, một câu hỏi lớn dần hiện rõ: ai sẽ là người làm việc trong những nhà máy ấy – con người, hay chính trí tuệ nhân tạo mà nước Mỹ đang tạo ra?

Trong vài năm qua, chính phủ Mỹ đã tung ra những gói đầu tư khổng lồ. Đạo luật CHIPS and Science Act – với hơn 52 tỷ USD tài trợ – không chỉ nhằm đưa sản xuất bán dẫn trở lại Mỹ, mà còn nhắm đến việc tái tạo một lực lượng lao động kỹ thuật đủ khả năng vận hành các dây chuyền công nghệ cao.

Những trường cao đẳng cộng đồng ở Texas, Arizona, Ohio đang mở các khóa học “kỹ thuật bán dẫn”, “công nghệ robot” và “vận hành dây chuyền tự động”. Ở Houston, tập đoàn Foxconn – đối tác sản xuất cho Apple và Nvidia – vừa công bố khoản đầu tư 450 triệu USD xây dựng nhà máy phần cứng AI, đồng thời hợp tác với các trường kỹ thuật địa phương để đào tạo công nhân vận hành robot và hệ thống dữ liệu cho thế hệ mới.

Tuy nhiên, giữa lúc nước Mỹ dồn lực vào con người, các nhà kinh tế và chuyên gia công nghệ lại chỉ ra một nghịch lý: chính AI – công nghệ mà Mỹ đang tiên phong – có thể chiếm lấy những việc làm mà họ đang nỗ lực tạo ra.

Theo khảo sát của The Guardian, hơn 40% các giám đốc doanh nghiệp Mỹ cho biết họ đang cân nhắc dùng AI để thay thế nhân công trong một số khâu sản xuất và vận hành. Hệ thống robot tự học đang xuất hiện ở nhiều nhà máy: từ dây chuyền của GE Aerospace, nơi CEO Larry Culp công bố chương trình 30 triệu USD để “đào tạo nhân lực kết hợp AI”, cho đến trung tâm dữ liệu của Amazon và Tesla, nơi các robot không chỉ lắp ráp mà còn tự tối ưu quy trình. Khi năng suất và độ chính xác của máy móc tăng nhanh hơn năng lực học nghề của con người, bài toán “đào tạo bao nhiêu cho đủ” trở nên mờ mịt.

Sự thiếu hụt lao động kỹ thuật tại Mỹ không phải chuyện mới. Từ sau đại dịch, gần 500.000 việc làm trong lĩnh vực sản xuất công nghệ cao vẫn chưa được lấp đầy, theo báo cáo của Hiệp hội Công nghiệp Quốc gia Mỹ (NAM). Trong khi đó, trung bình một kỹ thuật viên nhà máy chip cần ít nhất 18–24 tháng đào tạo trước khi có thể làm việc độc lập.

GE, Intel, Micron hay TSMC đều than phiền rằng họ có thể xây nhà máy nhanh hơn đào tạo người vận hành. Ford CEO Jim Farley từng nói thẳng: “Làm sao chúng ta có thể đưa sản xuất về nước nếu không có ai đủ khả năng xây dựng hoặc vận hành các trung tâm dữ liệu AI?” Câu hỏi ấy phản ánh một thực tế: Mỹ đang đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng, nhưng phần “con người” trong cỗ máy công nghiệp mới lại không theo kịp tốc độ.

Vấn đề càng phức tạp hơn bởi chính sách nhập cư. Trong thập kỷ qua, một phần lớn lao động kỹ thuật của Mỹ đến từ châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ. Tuy nhiên, các rào cản visa và căng thẳng địa chính trị đang khiến dòng chảy nhân lực này bị nghẽn lại. Nhiều kỹ sư Trung Quốc trong lĩnh vực bán dẫn và AI đã rời Mỹ do lo ngại rủi ro an ninh, trong khi sinh viên quốc tế gặp khó khăn hơn trong việc xin ở lại làm việc.

Rest of World cảnh báo rằng nếu xu hướng này tiếp diễn, Mỹ có thể mất hàng chục nghìn nhân tài STEM mỗi năm – những người từng đóng vai trò then chốt trong các hãng như Intel, Google hay Nvidia. Sự sụt giảm nhân lực nhập cư khiến Mỹ phải dựa vào các chương trình đào tạo trong nước, nhưng việc đó cần thời gian dài và chi phí lớn, trong khi cuộc đua công nghiệp toàn cầu thì không chờ đợi.

Những chuyên gia tại CSIS nhận định, vấn đề cốt lõi không phải là có bao nhiêu việc làm quay về, mà là việc làm đó thuộc về ai. Nếu Mỹ tiếp tục đầu tư vào dây chuyền tự động mà không đồng thời đầu tư vào “nâng cấp kỹ năng” cho người lao động – như kỹ năng phân tích dữ liệu, vận hành AI, kiểm soát chất lượng thông minh – thì phần lớn lực lượng hiện tại sẽ bị bỏ lại phía sau.

Thực tế, ngay cả những nhà máy mới của Intel ở Ohio hay Micron tại New York, số lượng công nhân “blue collar” (cổ cồn xanh) chỉ chiếm 1/5 so với thập niên 1980, phần còn lại là kỹ sư, lập trình viên và chuyên gia dữ liệu. Công nghiệp vẫn “hồi sinh”, nhưng nó không còn là bức tranh quen thuộc của những dây chuyền chật kín người.

Trong bối cảnh đó, một câu hỏi khác cũng được đặt ra: liệu AI có phải là “kẻ cướp việc làm” hay là “người tạo việc mới”? Câu trả lời có thể nằm ở cách Mỹ xây dựng chính sách giáo dục và đào tạo lại lực lượng lao động.

Giấc mơ công nghiệp mới của Mỹ không chỉ là đưa sản xuất về nước, mà còn là định nghĩa lại khái niệm “lao động” trong thời đại trí tuệ nhân tạo. Nếu con người không đủ nhanh để thích ứng, chính AI sẽ trở thành lực lượng sản xuất trung tâm của nước Mỹ – một kịch bản vừa hấp dẫn, vừa đầy mâu thuẫn.

Theo: Nikkei Asia, Rest of World