Tối đa nguồn lực cho Đường sắt nhờ cú hích chính sách mới

Khơi thông nguồn vốn, thúc đẩy hợp tác công - tư

Đại diện Cục Đường sắt Việt Nam cho biết, cơ quan này đang phối hợp các đơn vị liên quan xây dựng văn bản hướng dẫn thi hành Luật Đường sắt 2025, gồm nghị định quy định chi tiết và các thông tư về quản lý, khai thác vận tải, hạ tầng, tiêu chuẩn kỹ thuật.

"Luật Đường sắt 2025 được ban hành thay thế Luật năm 2017 với nhiều cơ chế, chính sách đột phá, tạo hành lang pháp lý thuận lợi để huy động nguồn lực, rút ngắn thủ tục đầu tư, tăng cường minh bạch, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực. Đặc biệt, Luật thể hiện rõ quan điểm ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo, ưu tiên bố trí nguồn lực để phát triển đường sắt; đồng thời khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư, kinh doanh và phát triển công nghiệp đường sắt", đại diện Cục Đường sắt cho biết.

Bộ Giao thông vận tải đang chỉ đạo xây dựng, hoàn thiện các văn bản dưới luật để đồng bộ hiệu lực với Luật Đường sắt 2025 từ ngày 1/1/2026.

Theo đại diện Cục Đường sắt, Điều 5 của Luật quy định rõ chính sách ưu đãi của Nhà nước: ưu tiên phân bổ ngân sách cho phát triển, nâng cấp, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia và địa phương; phát triển công nghiệp đường sắt, đào tạo nhân lực để đảm bảo giao thông vận tải đường sắt đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống vận tải quốc gia.

Luật cũng cho phép huy động tối đa nguồn lực ngoài nhà nước, phát triển khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga để tạo thêm nguồn vốn đầu tư, cho phép địa phương quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, sử dụng đất trong khu vực phát triển định hướng giao thông (TOD).

Nhà nước khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư dự án đường sắt bằng vốn ngoài ngân sách, với các ưu đãi như nhà nước chi toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; rút ngắn thủ tục đầu tư; khuyến khích nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ và đào tạo nhân lực.

Mở đường cho đường sắt bứt tốc

Luật Đường sắt 2025 đã thể chế hóa các nghị quyết của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân và hạ tầng chiến lược, đặc biệt là Nghị quyết 68, mở rộng cơ hội cho các nhà đầu tư tham gia lĩnh vực này.

Luật quy định cụ thể việc đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước, khuyến khích theo phương thức đối tác công tư (PPP) hoặc đầu tư trực tiếp. Nhà nước đảm bảo kinh phí bồi thường, tái định cư, và khoản này không tính vào phần vốn nhà nước khi thực hiện dự án PPP.

Ngoài ra, tổ chức, cá nhân kinh doanh đường sắt còn được hưởng ưu đãi như miễn, giảm tiền sử dụng đất, thuê đất; vay vốn tín dụng đầu tư của Nhà nước; được cấp bảo lãnh Chính phủ về vốn vay; và được trợ giá vận tải hành khách công cộng bằng đường sắt đô thị.

"Với những quy định tại Luật Đường sắt 2025, các nhà đầu tư hoàn toàn có thể tham gia đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt quốc gia, địa phương hoặc chuyên dùng phù hợp với quy hoạch được duyệt," đại diện Cục Đường sắt nhấn mạnh.

"Cú hích" hút đầu tư tư nhân

Ông Hoàng Văn Triệu, chuyên gia Viện Nghiên cứu và Phát triển công nghệ đường sắt (TRDI), nhận định: "Luật Đường sắt 2025 cùng các chính sách huy động nguồn lực ngoài nhà nước đã trở thành cú hích mạnh mẽ, thu hút doanh nghiệp tư nhân đầu tư phát triển hạ tầng đường sắt."

Chỉ chưa đầy nửa năm sau khi ban hành, nhiều tập đoàn lớn đã chủ động đề xuất đầu tư các tuyến đường sắt quốc gia, đô thị, liên vùng. Nổi bật là VinSpeech, Thaco, Liên minh Mekolor - Great USA với dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

VinSpeech đề xuất tuyến Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Giờ tốc độ 350 km/h; Vingroup đề xuất tuyến Hà Nội - Quảng Ninh; Thaco nghiên cứu tuyến Thủ Thiêm - Long Thành; Becamex đề xuất tuyến Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ và Bàu Bàng - Cái Mép; mới nhất, CT Group muốn đầu tư tuyến Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ - Cà Mau. Tất cả đều hướng tới mô hình đường sắt điện khí hóa, tốc độ cao, công nghệ hiện đại.

Theo ông Triệu, quy hoạch đường sắt quốc gia đến năm 2050 dự kiến có 18 tuyến mới với tổng chiều dài hơn 3.900 km. Bên cạnh đó, các địa phương cũng xây dựng mạng lưới đường sắt đô thị quy mô lớn:

- Hà Nội có 14 tuyến chính và các tuyến kéo dài;

- Thành phố Hồ Chí Minh có 12 tuyến chính; 

- Đà Nẵng phát triển 2 tuyến MRT và 11 tuyến LRT, Tramway; 

- Cần Thơ có 3 tuyến MRT và Tramway nội đô.

"Các mạng lưới này mở ra thị trường rộng lớn cho doanh nghiệp tham gia đầu tư hạ tầng, phương tiện, vận tải, sản xuất thiết bị, công nghiệp đường sắt. Nhà nước cần sớm cụ thể hóa chính sách bằng các văn bản chi tiết để có thể triển khai trong thực tế, qua đó thu hút đầu tư và biến chính sách thành hành động," ông Triệu nhấn mạnh.