Xuất khẩu gạo trụ vững bất chấp khó khăn

Giá gạo Việt vẫn cao nhất thế giới

Theo Hiệp hội Lương thực VN, trong tuần cuối tháng 10 và những ngày đầu tháng 11, giá gạo xuất khẩu có xu hướng giảm từ 1 - 5 USD/tấn, tùy loại. Trong số này, giá gạo tiêu chuẩn 5% tấm là 373 USD/tấn; cao nhất thế giới, hơn Thái Lan và Ấn Độ từ 15 - 16 USD. Giá gạo thơm của VN dao động quanh mức 430 USD/tấn, gạo Jasmine 482 USD/tấn.

Ảnh: Công Hân

Nguyên nhân sụt giảm là do thị trường đang trong giai đoạn cung lớn hơn cầu. Thêm vào đó là sự "bất động" của thị trường mua hàng lớn nhất thế giới là Philippines. Sau khi lệnh ngưng nhập khẩu gạo trong 60 ngày kết thúc vào ngày 31.10 vừa qua, Chính phủ Philippines vẫn chưa đưa ra chính sách mới với gạo vì còn xem xét lại các số liệu về sản lượng lúa gạo nội địa, nguồn hàng tồn kho, diễn biến thời tiết... Dù vậy, các nguồn tin từ Philippines cho thấy Chính phủ nước này muốn kéo dài lệnh ngừng nhập thêm ít nhất 15 - 30 ngày, đồng thời tăng thuế nhập khẩu gạo trở lại 35% thay vì 15% như hiện nay. Thậm chí theo một số nguồn tin thì Philippines có kế hoạch táo bạo hơn là ngừng nhập khẩu đến cuối năm 2025, sau đó sẽ mở trở lại trong tháng 1 rồi lại ngưng tiếp đến tháng 4.2026. Dù vậy, những thống kê mới đây cho thấy lượng gạo tồn kho của nước này chỉ đủ dùng trong 30 ngày và khả năng sẽ thiếu hụt từ tháng 12 năm nay vì thời tiết diễn biến phức tạp khiến sản lượng gạo không đạt mức cao như các dự báo trước đó.

Trong nước, tại vựa lúa miền Tây, những đợt mưa lớn kéo dài và lũ thượng nguồn sông Cửu Long ở mức cao khiến một số diện tích lúa bị ảnh hưởng, gây thiệt hại đáng kể cũng như sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến sản lượng trong vụ thu đông chuẩn bị bước vào cao điểm thu hoạch. Đồng nghĩa với sản lượng lúa trong những tháng cuối năm nhiều khả năng sẽ thấp hơn cùng kỳ năm trước. Ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp), nhận định: Thị trường lớn nhất là Philippines vẫn chưa có diễn biến mới dù chính các nhà nhập khẩu của họ cũng đang sốt ruột vì nhu cầu thị trường ngày càng tăng. Nhưng điều này không quá đáng lo với gạo Việt bởi các nước châu Phi, đặc biệt là Ghana và Bờ Biển Ngà, đang tăng mua để phục vụ thị trường mùa cuối năm. Bên cạnh đó là các thị trường truyền thống khác như Malaysia, Trung Quốc cũng có nhu cầu cao dịp cuối năm. "Giá gạo xuất khẩu tại VN đang rất tốt, nguồn cung những tháng cuối năm nay không cao. Do đó khó có khả năng giá giảm thêm trong thời gian tới. Khi Philippines mở cửa nhập khẩu thì giá sẽ tăng trở lại", ông Trọng dự báo.

Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực VN (VFA), thông tin tính đến giữa tháng 10, VN xuất khẩu được khoảng 7 triệu tấn gạo và dự kiến cả năm đạt khoảng 8 triệu tấn. Nếu vậy, chúng ta sẽ vượt Thái Lan, trở thành nước xuất khẩu số 2 thế giới, chỉ sau Ấn Độ. "Trong 2 tháng qua khi Philippines ngừng nhập khẩu thì VN tuy bị ảnh hưởng nhưng vẫn xuất khẩu khoảng 500.000 tấn/tháng. Đạt được điều này nhờ các doanh nghiệp chủ động mở rộng thị trường và tăng cường xuất khẩu vào các thị trường nhiều tiềm năng khác, đặc biệt là châu Phi", ông Nam giải thích thêm.

Dự báo năm 2026 nhiều thách thức

Nhận định của ông Đỗ Hà Nam hoàn toàn có cơ sở bởi tính đến tháng 9.2025, lượng gạo xuất khẩu của Thái Lan chỉ mới đạt khoảng 6 triệu tấn, thấp hơn VN khoảng 1 triệu tấn; dự báo cả năm sẽ chỉ đạt 7,5 triệu tấn. Để tăng cường xuất khẩu trong những tháng cuối năm và cả năm 2026, Chính phủ nước này đang xúc tiến nhiều kế hoạch như ký kết hợp tác thương mại gạo cấp chính phủ (G2G) với Singapore và cả Trung Quốc. Đối với thị trường nội địa, Bộ Thương mại Thái Lan đang chuẩn bị triển khai các kế hoạch để hỗ trợ giá lúa gạo cho nông dân với mức tăng kỳ vọng từ 3 - 5% và tổng sản lượng 14 triệu tấn. Mục tiêu chương trình nhằm duy trì sự ổn định giá cả và tăng cường an ninh cho nông dân trồng lúa.

Trong khi đó, xuất khẩu gạo của Ấn Độ dự báo tăng mạnh và có thể đạt đến 24 triệu tấn. Nguồn gạo dồi dào và giá rẻ từ Ấn Độ chính là nguyên nhân khiến thị trường thế giới lao dốc trong năm nay. Ngoài ra cũng cần phải kể thêm việc thị trường nhập khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới trong năm 2024 là Indonesia năm nay đã tự chủ và đặt mục tiêu hướng đến xuất khẩu trong những năm tiếp theo.

Các doanh nghiệp xuất khẩu gạo VN có chung nhận xét rằng tuy năm 2025 chúng ta không chịu nhiều áp lực về tiêu thụ gạo nhưng có khả năng một lượng tồn kho nhỏ sẽ chuyển sang năm 2026. Cuối quý 1/2026 cũng là thời điểm thu hoạch lúa đông xuân - vụ lúa lớn nhất trong năm sẽ là giai đoạn mà áp lực tiêu thụ gạo gia tăng có thể ảnh hưởng xấu đến giá. Chính vì vậy, điều quan trọng là nhà nước cần chuẩn bị chính sách phù hợp trong năm mới bằng việc tăng cường các hợp đồng cấp chính phủ. Bên cạnh đó là thực hiện các chính sách hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp để chủ động thu mua lúa cho dân, đáng chú ý là chính sách thuế giá trị gia tăng (VAT). Ông Đỗ Hà Nam kiến nghị Chính phủ cần sớm tháo gỡ vấn đề thuế VAT bằng cách quay lại chính sách không phải kê khai, tính thuế đối với sản phẩm nông nghiệp sơ chế như trước đây.

Các chuyên gia dẫn chứng Nhật Bản vẫn khan hiếm nguồn cung và giá tăng vọt. Ngoài ra, nhiều thị trường cao cấp khác vẫn đang có nhu cầu cao. Do vậy, để xuất khẩu gạo phát triển bền vững trong thời gian tới VN cần tiếp tục đẩy mạnh chương trình một triệu héc ta lúa chất lượng cao phát thải thấp và gắn với xây dựng thương hiệu. Đây sẽ là bước đi quan trọng để tạo ra một dòng sản phẩm mới, một phân khúc riêng trên thị trường.