12 tuổi đọc sách toán đại học, 35 tuổi trở thành giáo sư Harvard, bậc thầy thống kê hàng đầu thế giới quyết rời bỏ Mỹ về nước cống hiến: Tôi không quên gốc gác, quyết phát triển nước nhà

Giáo sư Liu Jun là một trong những nhà thống kê hàng đầu thế giới và từng nhiều năm giảng dạy tại Đại học Harvard. Ông đã chính thức trở về Trung Quốc và trở thành Giáo sư tại Đại học Thanh Hoa vào tháng 8 vừa qua.

Giáo sư Liu Jun sinh năm 1965. Ông lớn lên trong khuôn viên Đại học Thanh Hoa. Từ năm 12 tuổi, ông đã sớm bộc lộ niềm say mê toán học, dù thời kỳ đó sách vở, máy tính hay máy tính bỏ túi đều khan hiếm.

Cha của Liu Jun vốn là giảng viên tại Đại học Thanh Hoa. Ông đã tìm mọi cách mượn hoặc chép tay tài liệu toán để khuyến khích con trai học tập. Giáo sư Liu Jun kể lại trong một cuộc phỏng vấn năm 2012: “Tôi không phân biệt sách trung học hay đại học, cứ là sách toán thì tôi đọc”.

Liu Jun thi đỗ vào Đại học Bắc Kinh và tốt nghiệp năm 1985. Dù thời sinh viên ông dành không ít thời gian để chơi và giao lưu bạn bè, ông vẫn đạt thành tích xuất sắc trong khoa Toán.

Sau đó, ông được Hiệp hội Toán học Công nghiệp và Ứng dụng trao học bổng. Ông sang Mỹ học tập cùng nhiều sinh viên xuất sắc khác. Ban đầu tại Đại học Rutgers bang New Jersey, ông Liu gặp khó khăn về ngôn ngữ, nhưng tài năng toán học đã giúp ông nhanh chóng vượt qua.

Năm 1988, ông chuyển đến Đại học Chicago và nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của nhà thống kê Wing Hung Wong. Thời gian này, ông Liu vừa say mê toán học vừa tích cực tham gia các hoạt động nhân quyền, ủng hộ phong trào sinh viên ở Bắc Kinh.

Năm 1991, ông Liu Jun hoàn thành bằng tiến sĩ chỉ sau 3 năm học và được trực tiếp mời làm trợ lý giáo sư thống kê tại Đại học Harvard. Sau đó, ông sang Đại học Stanford, lần lượt đảm nhiệm từ trợ lý, phó giáo sư đến giáo sư chính thức. Năm 2000, ông quay lại Đại học Harvard làm giáo sư chính thức tại khoa Thống kê.

Trong sự nghiệp, Giáo sư Liu tập trung nghiên cứu về lĩnh vực tin sinh học, thống kê sinh học và sinh học tính toán. Ông cũng có đóng góp lớn cho xử lý big data và machine learning.

Giáo sư Liu là tác giả của cuốn sách Monte Carlo Strategies in Scientific Computing (Springer). Ông đã xuất bản hơn 150 bài báo nghiên cứu trên các tạp chí khoa học hàng đầu và là một nhà toán học thường xuyên được Viện Thông tin Khoa học nhắc đến.

Giáo sư Liu Jun được trao nhiều giải thưởng danh giá như: Giải thưởng Mitchell năm 2000, Giải thưởng COPSS Presidents' Award năm 2002 (giải thưởng danh giá nhất của giới thống kê quốc tế), Huy chương Morningside về Toán ứng dụng năm 2010, Giải thưởng Pao-Lu Hsu năm 2016.

Giáo sư Liu Jun được bầu làm thành viên của IMS vào năm 2004 và thành viên của Hiệp hội Thống kê Mỹ vào năm 2005. Giáo sư Liu đã tham gia nhiều hội đồng đánh giá và là biên tập viên cho nhiều tạp chí thống kê hàng đầu. Ông trở thành Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ năm 2025.

Từ năm 2005, Giáo sư Liu bắt đầu gắn bó với Đại học Thanh Hoa trong vai trò giáo sư thỉnh giảng. Năm 2015, ông sáng lập Trung tâm Thống kê Thanh Hoa và giữ chức Giám đốc danh dự. Năm 2023, ông đảm nhận vai trò Chủ tịch Ủy ban Phát triển, phụ trách thành lập khoa Thống kê và Khoa học Dữ liệu, đồng thời thu hút nhân tài quốc tế.

Có thể nói, Giáo sư Liu Jun đã ấp ủ mục tiêu trở về Trung Quốc từ lâu. Tại một diễn đàn cựu sinh viên Bắc Đại ở New England năm 2010, ông từng nói rằng “gốc gác” của ông vẫn là Trung Quốc, nơi cha mẹ ông sinh sống. Nhưng do con cái ông đang học tập tại Mỹ nên ông còn nhiều băn khoăn.

Sau 15 năm, trong bối cảnh Trung Quốc vươn lên mạnh mẽ về công nghệ, đồng thời Đại học Harvard bị cắt giảm tài trợ nghiên cứu dưới thời chính quyền ông Trump, Giáo sư Liu quyết định trở về nước.

Ngày 30/8/2025, Đại học Thanh Hoa tổ chức lễ bổ nhiệm long trọng. Giáo sư Liu Jun được trao danh hiệu Giáo sư Xuất sắc của Đại học Thanh Hoa – học hàm cao nhất của trường. Trước đó chỉ có hai nhà khoa học từ nước ngoài về được nhận vinh dự này.

Tại buổi lễ, Giáo sư Liu phát biểu: “Trở về lần này là bởi tình yêu dành cho giáo dục, nghiên cứu khoa học và tinh thần yêu nước. Thống kê và khoa học dữ liệu là những phương pháp và tư duy quan trọng, đồng thời là nền tảng thiết yếu cho sự phát triển trí tuệ nhân tạo, mở ra triển vọng rộng lớn”.

Đại học Thanh Hoa chính thức thành lập Khoa Thống kê và Khoa học Dữ liệu ngày 10/7 vừa qua. Theo thông báo của trường, đây là bước đi quan trọng nhằm hoàn thiện cơ cấu học thuật, hỗ trợ chiến lược quốc gia về big data, thúc đẩy phát triển AI và đóng góp vào tiến trình xây dựng “Trung Quốc số”.

Theo SCMP