Áp dụng giá điện 2 thành phần: Ai hưởng lợi?

Mức độ tác động khác nhau

Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) bắt đầu thử nghiệm áp dụng cách tính giá điện hai thành phần từ tháng 10. Theo mô hình này, tiền điện không chỉ được tính dựa trên sản lượng tiêu thụ như hiện nay mà được tách thành hai phần riêng biệt: Giá công suất (phần cố định) và giá điện năng (phần biến đổi).

EVN khẳng định đây chỉ là hoạt động thử nghiệm, chưa áp dụng trên hóa đơn thực tế, song kết quả tính toán sẽ là cơ sở quan trọng để hoàn thiện lộ trình áp dụng chính thức trong những năm tới.

Theo EVN, phần giá công suất phản ánh chi phí đầu tư, vận hành và duy trì hệ thống điện - bao gồm lưới truyền tải, trạm biến áp và năng lực sẵn sàng cung cấp điện cho người dùng. Phần giá điện là chi phí cho lượng điện thực tế tiêu thụ . Nói cách khác, người sử dụng điện không chỉ trả tiền cho “điện đã dùng”, mà còn trả cho “năng lực sẵn sàng” của hệ thống phải duy trì để đáp ứng nhu cầu của họ.

Giai đoạn đầu, việc áp dụng chỉ được thực hiện “trên giấy” - tức là EVN sẽ tính toán mô phỏng mà chưa thực thu, đối tượng là các doanh nghiệp sản xuất có sản lượng tiêu thụ trung bình từ 200.000 kWh/tháng trở lên. Mục tiêu là đánh giá tác động thực tế và điều chỉnh trước khi áp dụng rộng rãi trong những năm tiếp theo.

TS. Nguyễn Huy Hoạch - chuyên gia Hiệp hội Năng lượng Việt Nam - đánh giá, việc triển khai giá điện hai thành phần là bước đột phá trong cơ chế tính giá điện , hướng tới sự công bằng hơn giữa các nhóm khách hàng.

“Ai sử dụng công suất lớn, gây áp lực lên hệ thống điện thì phải trả chi phí tương xứng; còn ai tiêu thụ ổn định, tiết kiệm, đương nhiên được hưởng lợi. Cách tính này khiến người sử dụng điện có trách nhiệm hơn và giúp toàn hệ thống vận hành hiệu quả hơn”, ông Hoạch nhấn mạnh.

Theo ông Hoạch, nhóm doanh nghiệp sản xuất ổn định, vận hành nhiều ca, có biểu đồ phụ tải phẳng sẽ là những người hưởng lợi đầu tiên. Bởi chi phí công suất của họ không biến động mạnh, trong khi phần điện năng có thể giảm so với cách tính hiện nay. Nhờ vậy, các doanh nghiệp có kế hoạch sản xuất rõ ràng, biết điều chỉnh giờ vận hành để tránh giờ cao điểm, sẽ tiết kiệm được chi phí đáng kể, đồng thời dễ dự báo dòng tiền hơn.

Ngược lại, những doanh nghiệp hoạt động mang tính mùa vụ hoặc sản xuất theo đơn hàng sẽ chịu áp lực lớn hơn. Khi phải đăng ký công suất cao để đáp ứng nhu cầu sản xuất trong thời gian ngắn, họ vẫn phải trả phí công suất cố định cho cả tháng, kể cả khi không sử dụng hết. Trong trường hợp đó, tổng chi phí có thể tăng lên nếu doanh nghiệp không chủ động điều tiết lịch sản xuất. Tuy nhiên, đây cũng là cách buộc doanh nghiệp phải tái cơ cấu và đầu tư công nghệ tiết kiệm điện, điều khiển phụ tải hoặc lắp đặt hệ thống lưu trữ năng lượng nhằm giảm công suất đỉnh.

Hộ tiêu dùng sẽ bị ảnh hưởng tùy theo thói quen

Đối với hộ tiêu dùng dân sinh, trong giai đoạn đầu thí điểm, chưa áp dụng cách tính này. Tuy nhiên, về lâu dài, khi mở rộng, các hộ dân sẽ bị tác động khác nhau tùy thói quen tiêu thụ điện.

“Những gia đình sử dụng điện đều đặn, biết tiết chế và chuyển các hoạt động tiêu thụ điện sang giờ thấp điểm như giặt đồ, sạc thiết bị, đun nước nóng vào ban đêm sẽ không chịu tác động lớn, thậm chí có thể giảm chi phí. Ngược lại, các hộ có phụ tải cao vào giờ cao điểm, thường bật đồng thời nhiều thiết bị điện công suất lớn như điều hòa, bếp từ, bình làm nóng nước, sẽ phải trả thêm phần chi phí công suất”, chuyên gia Nguyễn Huy Hoạch cho hay.

Chuyên gia năng lượng Nguyễn Minh Duệ cho rằng, giá điện hai thành phần là bước tiến tất yếu trong quá trình phát triển thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam. Với chính bản thân EVN, việc tách hai thành phần giá điện cũng mang lại lợi ích đáng kể. Doanh thu phần cố định ổn định hơn, giảm rủi ro thâm hụt trong mùa tiêu thụ thấp, đồng thời giúp EVN có cơ sở minh bạch hơn khi hoạch định đầu tư, tính toán giá bán lẻ và đàm phán với các nhà máy điện trong thị trường điện cạnh tranh.

Tuy nhiên, vị này cũng cảnh báo rằng, việc áp dụng cơ chế này cần có lộ trình chặt chẽ và truyền thông rõ ràng để người dân hiểu đúng bản chất, tránh hiểu lầm rằng đây là “hình thức tăng giá điện ”. Nếu công tác đo đếm không chính xác hoặc thông tin không minh bạch, người tiêu dùng dễ phản ứng tiêu cực.