Biến đổi khí hậu có thể 'xóa sạch' thành quả tăng trưởng cả thập kỷ của Việt Nam

Theo Báo cáo Việt Nam 2045 - Tăng trưởng xanh hơn, con đường hướng tới tương lai bền vững của WB , tác động do biến đổi khí hậu không còn là câu chuyện môi trường mà là rủi ro kinh tế - tài chính lớn nhất của thế kỷ XXI.

Nhiệt độ trung bình Việt Nam đã tăng 0,5 - 0,7 độ C kể từ 1960. Mỗi 1% tăng nhiệt độ kéo theo 3% sụt giảm năng suất nông nghiệp. Đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa của cả nước - có thể ngập gần một nửa diện tích khi mực nước biển dâng 1m, đe dọa sinh kế hàng triệu người và an ninh lương thực quốc gia.

Không chỉ nông nghiệp, 70% dân số và 433 khu công nghiệp - nơi làm ra 90% hàng xuất khẩu nằm dọc các vùng duyên hải dễ bị ngập. Một cơn bão như Yagi (2024) có thể khiến Hải Phòng thiệt hại 955 triệu USD, làm tê liệt chuỗi cung ứng và cảng biển.

Khoảng 71% doanh nghiệp may mặc và 74% doanh nghiệp điện tử đặt nhà máy ở khu vực chịu rủi ro nhiệt độ cao, ảnh hưởng đến 1,3 triệu lao động, trong đó 70% là phụ nữ.

Căng thẳng nhiệt, gián đoạn điện, mưa lũ cực đoan khiến năng suất giảm và lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu bị bào mòn.

Đến năm 2030, đường bộ hư hỏng do ngập lụt tăng 40%, các cảng biển lớn như TPHCM, Hải Phòng có nguy cơ ngập gấp 5 lần hiện nay, làm gián đoạn 68.000 - 106.000 tấn hàng hóa/ngày (thiệt hại ước 89 triệu USD/ngày).

Hạ tầng yếu và bảo trì kém khiến thiệt hại lan truyền như hiệu ứng domino - một hành lang giao thông tê liệt có thể làm đình trệ cả mạng lưới logistics quốc gia.

Biến đổi khí hậu là vấn đề kinh tế, không chỉ là thời tiết. Mỗi năm chậm trễ là mỗi năm GDP bị bào mòn. Hành động sớm - bằng đầu tư vào năng lượng sạch, đô thị chống chịu và nông nghiệp thích ứng không chỉ cứu môi trường mà còn bảo vệ năng lực cạnh tranh quốc gia.

Biến đổi khí hậu không chỉ làm chậm tăng trưởng mà còn đe dọa thành quả giảm nghèo của Việt Nam trong nhiều thập kỷ. Theo WB , nếu không có hành động thích ứng , 100.000 - 1,1 triệu người có thể bị đẩy xuống dưới ngưỡng nghèo vào năm 2050. Nguy cơ này cao hơn ở nhóm lao động kỹ năng thấp, thu nhập thấp, và các hộ dân sống tại vùng ven biển, đồng bằng, nông thôn - nơi thiếu điều kiện bảo vệ sinh kế trước thiên tai.

Tại Đồng bằng sông Cửu Long, xâm nhập mặn và nước biển dâng cao được dự báo sẽ làm chững lại nỗ lực giảm nghèo, gây tổn thất lâu dài về thu nhập đặc biệt trong nhóm dân cư thuộc 25% thấp nhất về thu nhập. Những biến động này, nếu không được kiểm soát, có thể khiến bất bình đẳng gia tăng 15% vào năm 2050.

Theo WB , để đạt mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam cần duy trì tăng trưởng GDP thực khoảng 7%/năm trong hai thập kỷ tới - cao hơn mức bình quân 6,4% trong giai đoạn 2000 - 2020. Tuy nhiên, nếu tác động khí hậu khiến tăng trưởng giảm thêm 0,5 điểm phần trăm mỗi năm, mục tiêu này có thể bị trì hoãn nhiều năm. Đồng thời, thu ngân sách giảm và chi tiêu công tăng để khắc phục hậu quả thiên tai khiến cân đối tài khóa có thể thâm hụt thêm 0,8% GDP vào năm 2050.

WB nhấn mạnh, biến đổi khí hậu không chỉ là thách thức môi trường mà là thách thức phát triển toàn diện, đòi hỏi Việt Nam phải tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh và bền vững hơn.

WB nêu các khuyến nghị chính đối với Việt Nam: Đầu tư vào hạ tầng chống chịu khí hậu, ưu tiên giao thông, điện, nước, đô thị ven biển; chuyển đổi nông nghiệp thích ứng, đặc biệt tại Đồng bằng sông Cửu Long; phát triển năng lượng tái tạo, giảm phát thải và phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch; xây dựng chính sách bảo hiểm rủi ro thiên tai và tăng cường mạng lưới an sinh cho nhóm dễ tổn thương.