Chiêu hiền đãi sĩ về phát triển đất nước

Gói chính sách hỗ trợ toàn diện cho công nghệ

Chuyên gia thương mại Nguyễn Lý Trường An, Phó giám đốc Công ty SeaAir Global - chuyên nhập khẩu thiết bị và máy móc phục vụ trong lĩnh vực y tế, tự động hóa, y sinh học..., cho biết thuế dao động các mặt hàng này từ 5 - 8%. Với chính sách hỗ trợ phát triển khoa học hiện nay, mức thuế nhập khẩu này đã không còn.

ẢNH: VPG

"Không chỉ miễn thuế nhập khẩu hoàn toàn, loạt chính sách đột phá trong lĩnh vực công nghệ sẽ giúp doanh nghiệp có thể mời được chuyên gia, nhà khoa học giỏi là người Việt được đào tạo ở nước ngoài về chung tay phát triển", ông Nguyễn Lý Trường An hồ hởi.

Sự hứng khởi của ông Trường An cũng giống rất nhiều doanh nghiệp đang hưởng lợi từ Nghị quyết 57 về phát triển khoa học , công nghệ , đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia với hàng loạt chính sách hỗ trợ, ưu đãi các hoạt động, đầu tư, kinh doanh, phát triển trong lĩnh này. Đơn cử danh mục 11 ngành công nghệ chiến lược như công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, blockchain, công nghệ tài chính, năng lượng… và 35 sản phẩm trọng điểm Việt Nam cần tập trung phát triển đã được Thủ tướng ký ban hành tại Quyết định số 1131 hồi tháng 6; hay quy định miễn thuế hoàn toàn đối với hàng hóa nhập khẩu để phát triển khoa học , công nghệ , đổi mới sáng tạo, công nghiệp công nghệ số.

Cụ thể hơn, Nghị định 179 quy định mức hỗ trợ 5 triệu đồng/tháng (ngoài lương) đối với người làm công tác chuyên trách về chuyển đổi số, công nghệ thông tin, an toàn thông tin mạng, an ninh mạng… làm "nức lòng" những người hoạt động trong lĩnh vực này. Chính sách đột phá trên cũng tạo lực hút mạnh mẽ trong hoạt động đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao. Trung tâm Đổi mới sáng tạo (NIC) thuộc Bộ Tài chính đặt mục tiêu đến năm 2050 sẽ đào tạo khoảng 50.000 nhân lực chất lượng cao cho ngành công nghiệp bán dẫn, đủ khả năng làm chủ toàn bộ các công đoạn then chốt.

TS Đặng Minh Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu ứng dụng công nghệ CMC, đánh giá lần đầu tiên Việt Nam có một gói chính sách ưu đãi toàn diện và cụ thể cho lĩnh vực công nghệ trải dài từ con người, thuế, hạ tầng đến thiết bị nhập khẩu. Nếu được triển khai tốt, đây sẽ là bệ phóng đúng thời điểm, có thể giúp công nghệ trong nước tăng tốc.

"Ưu đãi về thuế, nhân đôi chi phí R&D trước khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp là giải pháp thực chất giúp doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư đổi mới. Những ưu đãi này có thể kích hoạt một làn sóng đầu tư mạnh mẽ hơn vào nghiên cứu, thử nghiệm sản phẩm mới, đặc biệt là trong các lĩnh vực trọng điểm như AI, bán dẫn, dữ liệu lớn... Các chính sách đã góp phần tháo gỡ được những điểm nghẽn lớn về rào cản chi phí cho đổi mới sáng tạo được tháo gỡ; tạo môi trường thu hút, giữ chân người giỏi, thu hút Việt kiều và chuyên gia nước ngoài trở về; giảm gánh nặng thủ tục nhập khẩu thiết bị công nghệ ", TS Đặng Minh Tuấn nhấn mạnh.

Bài học từ các nước

Theo TS Phạm Huy Hiệu, Trưởng ban Nghiên cứu, mạng lưới đổi mới sáng tạo các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, các công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo và công nghệ số đã có những bước tiến vượt bậc với năng lực có thể thay thế con người ở các mức độ nhất định. Tuy nhiên, công nghệ có phát triển tới mức độ nào thì con người vẫn là trung tâm xuyên suốt quá trình phát triển và khai thác công nghệ đó.

ẢNH: CTV

"Chính con người có những giá trị giúp làm chủ và dẫn dắt công nghệ chứ không phải ngược lại. Trong giáo dục hay bất cứ lĩnh vực nào khác, công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ, con người mới là nhân tố quyết định. Thầy cô không chỉ truyền đạt tri thức, mà còn truyền cảm hứng, dẫn dắt và định hướng giá trị, cũng như bồi dưỡng nhân cách và năng lực tư duy phản biện cho người học. Những điều này khó có thể thực hiện bởi công nghệ ", TS Hiệu nhấn mạnh.

Vì thế, theo TS Phạm Huy Hiệu, các tài năng, nhất là tài năng khoa học - công nghệ , luôn được các quốc gia phát triển coi là nguồn nhân lực quan trọng nhất. Đây cũng là nhóm quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia và định hình tương lai thịnh vượng của đất nước, nên nhiều nước hết sức quan tâm thúc đẩy thông qua các sáng kiến và chương trình thu hút nhân tài đồng bộ với tầm nhìn dài hạn.

Chẳng hạn, Trung Quốc triển khai "Kế hoạch nghìn nhân tài" (Thousand Talents Plan - TTP) từ năm 2008 nhằm thu hút chuyên gia, nhà khoa học , kỹ sư và doanh nhân hàng đầu từ nước ngoài trở về đóng góp cho nghiên cứu, đổi mới và phát triển khoa học - công nghệ . Chương trình tập trung vào các lĩnh vực mũi nhọn theo quy hoạch quốc gia, cung cấp gói hỗ trợ tài chính hấp dẫn, cơ hội nghề nghiệp, hỗ trợ gia đình và cải cách thủ tục hành chính. Đặc biệt, TTP ưu tiên thu hút người gốc Hoa ở nước ngoài. Sau hơn 10 năm triển khai, chương trình đã đưa khoảng 7.000 nhà khoa học về Trung Quốc, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.

Tương tự, từ năm 1999, Hàn Quốc đã triển khai dự án Brain Korea 21 (BK21) - đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc nâng tầm giáo dục đại học và thành công vang dội trong việc đưa một nhóm các trường đại học tinh hoa của Hàn Quốc đạt đẳng cấp thế giới. Chính nguồn vốn này đã giúp gia tăng số lượng công bố khoa học và từng bước đưa hệ thống giáo dục đại học Hàn Quốc lên đẳng cấp toàn cầu. Với mục tiêu xây dựng các trường đại học đạt chuẩn quốc tế, chính phủ Hàn Quốc đã đầu tư 1,4 tỉ USD để phát triển những chương trình nghiên cứu trọng điểm, thúc đẩy nghiên cứu liên ngành và đào tạo sau đại học.

Singapore cũng ban hành chính sách đặc thù trong việc thu hút và trọng dụng nhân tài ở quy mô toàn cầu. Về giáo dục, chính phủ Singapore đảm bảo rằng tất cả học sinh bất kể gia cảnh đều được tiếp cận giáo dục tốt nhất. Singapore đã hoạch định chính sách sử dụng người nhập cư như đòn bẩy về nhân khẩu học để bù đắp vào sự thiếu hụt về quy mô của lực lượng lao động bản địa. Các chính sách và chương trình này tập trung vào việc xây dựng chất lượng sống và môi trường làm việc chất lượng cao, đãi ngộ cạnh tranh và công bằng, cùng với đó là chính sách thị thực linh hoạt để thu hút nhân tài quốc tế.

"Rất nhiều sinh viên ưu tú nhất của Việt Nam đang học tập và làm việc tại Singapore. Đó là những mô hình, bài học mà Việt Nam có thể tham khảo cho chiến lược thu hút người tài phục vụ mục tiêu tăng trưởng kinh tế đất nước trong kỷ nguyên mới", TS Phạm Huy Hiệu phân tích.

Việt Nam đầy ắp cơ hội thu hút người tài

Chính sách thu hút người tài là một trong những yếu tố quan trọng giúp các quốc gia nói trên xây dựng được nền kinh tế phát triển, trở thành nước có quy mô kinh tế lớn trên thế giới. "Việt Nam hoàn toàn xây dựng được những chính sách lớn để đưa nhân tài về phụng sự Tổ quốc", GS Hà Tôn Vinh, Chủ tịch Tổ hợp giáo dục, đào tạo và tư vấn quản lý Stellar Management, nhấn mạnh.

Nhắc lại "đơn đặt hàng" mà Tổng Bí thư Tô Lâm giao Bộ Nội vụ chủ trì, trong vòng 2 tháng phải trình cơ chế đãi ngộ "vượt khung" để đưa ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước công tác vào tháng 7 vừa qua, GS Hà Tôn Vinh đánh giá, một chính sách có sự đãi ngộ đặc biệt để thu hút người tài có thể coi như một "tuyên ngôn" hơn là một mệnh lệnh hành chính đơn thuần.

Về logic, 3 yếu tố quyết định tính khả thi cho một chính sách, đó là cam kết chính trị, nguồn lực tài chính và hành lang pháp lý. Chúng ta hiện có ít nhất 2 yếu tố. Thứ nhất, đó là chỉ đạo từ Tổng Bí thư đồng nghĩa với "đèn xanh" về thể chế. Thứ hai là nguồn lực không lớn nếu so với chi ngân sách thường xuyên. Ví dụ, với 100 chuyên gia, giả sử trả lương cứng 200.000 USD/năm, tổng 20 triệu USD, nằm trong khả năng của chúng ta. Thứ ba là pháp lý.

"Nút thắt của vấn đề là có một số luật chưa thể tương thích như luật Ngân sách, luật Cán bộ công chức, hệ số lương… quy định trần cứng. Muốn vượt khung, phải dựa vào Quốc hội cho phép hoặc kích hoạt cơ chế "đặc thù" thế nào đó. Quan trọng là chúng ta có dám phá bỏ quán tính hành chính cũ để làm hay không. Nếu dám, vẫn làm được và nhất thiết cần làm sớm", GS Hà Tôn Vinh nói.

Ông Vinh gợi ý, để vượt qua nút thắt pháp lý, giải pháp mà Việt Nam cần làm lúc này là lập quỹ nhân tài, hạch toán ngoài ngân sách thường xuyên, có hội đồng quản trị gồm đại diện Chính phủ, doanh nghiệp, học giới như cách làm của Singapore. Quỹ này ký hợp đồng khoán sản phẩm khoa học hoặc chuyển giao công nghệ với chuyên gia, trả lương trọn gói. Thứ hai, xây dựng cơ chế lương cho phép đơn vị tiếp nhận chi trả thêm từ nguồn dịch vụ, tài trợ, quỹ phát triển khoa học . Lương ngạch công chức chỉ còn là "lương nền" duy trì tư cách công vụ. Thứ ba là hợp đồng chuyên gia đặc biệt miễn trừ quy định trần biên chế; trong đó, nhà nước giữ vai trò "khách hàng chiến lược", cam kết đặt hàng đề tài, dự án đổi mới sáng tạo. Cả 3 mô hình này đều cần nghị quyết mang tính "thí điểm đặc biệt" của Chính phủ, được Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát minh bạch.

GS Hà Tôn Vinh cũng đề xuất nguồn vốn mồi cho quỹ nói trên có thể là 50 triệu USD/năm, còn lại huy động ODA, viện trợ, doanh nghiệp đóng góp đổi quyền tiếp cận R&D. Tuy vậy, ông Vinh cũng nhấn mạnh tiền không phải là yếu tố quyết định duy nhất. Singapore từng trả lương giáo sư gốc Hoa tương đương Mỹ, nhưng cái họ giữ chân là xây dựng được mạng lưới, danh tiếng thể chế... Một chính sách thu hút thành công được 100 chuyên gia chỉ là đòn bẩy tâm lý. Nếu làm tốt, 1.000 người khác sẽ tự nguyện nối gót.

"Chính sách thu hút người tài của Việt Nam hiện nay quá tốt, nhưng cần đặt cho tương lai 10 - 20 năm tới. Phải luôn đặt câu hỏi, quy định này, điều khoản nọ có khiến người tài nản mà bỏ đi không. Nếu câu trả lời là có thể, phải điều chỉnh ngay để giữ chân họ ở lại", GS Hà Tôn Vinh lưu ý.

TS Phạm Huy Hiệu nhấn mạnh, Việt Nam là một quốc gia đang phát triển nhanh, đầy ắp cơ hội. Chúng ta có nhiều bài toán lớn cần lời giải, và đó chính là môi trường để những người tài năng thể hiện và cống hiến. Ông phân tích: Lợi thế đầu tiên nằm ở tình yêu quê hương sâu sắc và khát vọng đóng góp của mỗi người Việt. Bên cạnh đó, chúng ta sở hữu một cộng đồng trí thức, nhà khoa học , kỹ sư đông đảo, đa dạng cả trong và ngoài nước với nền tảng tri thức vững chắc. Cuối cùng, khát vọng vươn lên cùng tầm nhìn của lãnh đạo đất nước, được thể hiện qua các chủ trương, chính sách đúng đắn và luôn đặt người dân ở trung tâm, chính là động lực mạnh mẽ để thu hút và phát huy nhân tài.