Có nên phạt vì lắp điện mặt trời mái nhà 'quên' thông báo?

Thông báo để giúp hệ thống điện quốc gia vận hành ổn định?

Tập đoàn Điện lực VN (EVN) cho biết, thực tế có tình trạng chủ đầu tư lắp đặt điện mặt trời chưa chủ động thông báo hay đăng ký với cơ quan quản lý. Thậm chí, có trường hợp đã được đơn vị điện lực hướng dẫn nhưng không phối hợp, hoặc phối hợp nhưng không cung cấp hồ sơ theo hướng dẫn.

Trong khi đó, tại Nghị định 58/2025 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới lại không quy định cụ thể, nên khó xác định đây có phải là hành vi vi phạm hay không, dẫn đến lúng túng trong việc áp dụng luật Xử lý vi phạm hành chính và nghị định xử phạt trong lĩnh vực điện lực. Vì vậy, EVN đề nghị cần bổ sung quy định là các tổ chức, cá nhân phát triển điện mặt trời mái nhà để tự sản xuất, tự tiêu thụ mà không thực hiện thông báo hoặc đăng ký (theo điều 15 và điều 16) thì tùy theo tính chất và mức độ vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực điện lực.

ẢNH: H.HY

Quy định này nhằm bảo đảm nghĩa vụ thông báo hay đăng ký mang tính ràng buộc pháp lý, tránh khoảng trống trong chế tài xử lý, đồng thời nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và bảo đảm phù hợp với luật Xử lý vi phạm hành chính.

Không đồng tình với đề xuất này, nhiều ý kiến cho rằng việc lắp điện mặt trời mái nhà để tự dùng trong gia đình, không đấu nối vào hệ thống lưới điện quốc gia, tại sao phải đăng ký hay thông báo? Đáng nói, việc không thông báo lại bị phạt tiền liệu có khắt khe và đi ngược tinh thần của Chính phủ khuyến khích phát triển điện mặt trời tự sản, tự tiêu thụ? Trong khi đó, nhờ nguồn điện này mà giúp giảm tải nguồn trên hệ thống điện quốc gia và giúp người dân tiết kiệm chi phí mua điện.

Lý giải về lý do cần thiết phải thông báo hay đăng ký khi lắp điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu thụ, ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh của EVN, cho hay mục đích là để dễ quản lý và vận hành chứ không phải "làm khó". Ông Dũng khẳng định thực tế yêu cầu thông báo hay đăng ký điện mặt trời mái nhà không phải là thủ tục xin - cho, hay là giấy phép con mà là điều kiện cần thiết để hệ thống điện quốc gia vận hành ổn định.

"Đối với điện mặt trời, vào những ngày nắng, hộ gia đình sử dụng điện mặt trời, phụ tải trên lưới giảm xuống. Nhưng khi trời nhiều mây hoặc vào ban đêm, nhu cầu lại dồn về điện lưới. Thế nên, nếu cơ quan quản lý không nắm rõ mức công suất điện mặt trời mà người dân đã lắp đặt, sẽ không tính toán được chính xác phụ tải thực tế. Nói cách khác, việc đăng ký hay thông báo giúp khôi phục lại bức tranh phụ tải đúng với nhu cầu. Nhờ đó, ngành điện có thể chuẩn bị nguồn cung ổn định trong những thời điểm không có nắng", ông Nguyễn Quốc Dũng nhấn mạnh.

Nên có cách làm đơn giản nhất

Chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình phân tích: Nghị định 58 quy định rất rõ là khi lắp điện mặt trời tự sản, tự tiêu, không đấu nối vào hệ thống điện quốc gia, thì chỉ cần thông báo cho đơn vị điện lực tại địa phương về công suất và địa điểm lắp đặt hệ thống; sau đó hộ gia đình hoàn toàn có quyền tự chủ nguồn điện này. Tuy nhiên, nếu đồng loạt nhiều hộ cứ âm thầm gắn điện mặt trời, ngành điện lực tại địa phương lại không nắm được, sẽ rất khó cho điều độ, không ước tính được nhu cầu để cung ứng cho khu vực.

"Theo tôi, cần thiết phải có chế tài nếu không hợp tác với ngành điện. Đây là hành động thông tin cho nhau để việc tính toán điều độ lưới điện chính xác hơn mà thôi. Trước mắt, biện pháp "phạt" đơn giản nhất là tạm ngưng hợp đồng mua bán điện của hộ vừa gắn điện mặt trời, vừa mua trên lưới điện dùng vào thời điểm không có ánh sáng mặt trời. Nếu vi phạm nghị định, cần thiết có chế tài. Quan trọng là cơ quan quản lý chọn lựa hình thức chế tài thế nào khi phát sinh", ông Đào Nhật Đình nói.

Chuyên gia năng lượng tái tạo, ông Nguyễn Quốc Việt, Tổng giám đốc Công ty CP Vinasol , cũng đồng ý cần thiết phải có động tác thông báo hay đăng ký để ngành điện có số liệu, thống kê được sản lượng, công suất, nhu cầu... Tuy nhiên, vừa rồi cũng có một số hộ gia đình gắn điện mặt trời mái nhà cho hay các thủ tục thông báo hay đăng ký theo Nghị định 58 khá rắc rối và mất nhiều thời gian, gây khó cho cả đôi bên. Vì vậy nên có cách làm đơn giản để người dân vẫn tuân thủ tốt quy định, đơn vị quản lý điện lực cũng nắm rõ thông số cần thiết để điều độ tốt. Ông Việt nhấn mạnh: "Tôi ủng hộ việc phải có đăng ký, thông báo, song nên chọn cách làm đơn giản nhất để người dân không cảm thấy phiền hà khi tham gia lắp điện mặt trời mái nhà tự dùng".

Ông Nguyễn Quốc Việt đề xuất: "EVN lập một trang web hoặc mục trong website của tập đoàn để người dân có nhu cầu lắp điện mặt trời gửi thông báo/đăng ký lên đó. Trong đó, có các mục đơn giản: Tên hộ gia đình, địa chỉ, công suất lắp đặt, nhu cầu tiêu thụ bình quân một tháng của gia đình…, gửi đến cơ quan quản lý điện lực. Từ thông tin này, có thể chia sẻ với các cơ quan quản lý khác nếu cần. Làm như vậy, người dân không mất công phải đi đến nhiều nơi gửi thông báo, từ cơ quan quản lý điện, sở công thương, phòng cháy chữa cháy… khá phức tạp và mất thời gian. Như vậy, điện lực vẫn có đầy đủ dữ liệu về công suất, sản lượng… điện mặt trời tự sản tự tiêu, người dân cũng không phải làm nhiều hồ sơ đi gửi nhiều nơi".