Hộ kinh doanh vẫn lúng túng với hàng tồn kho

Nỗi lo hàng tồn "lơ lửng" trên đầu

Ngày 28.11, khảo sát một vòng qua các chợ và tuyến đường kinh doanh hàng nguyên liệu, phụ liệu, thời trang, gia dụng, tiêu dùng… khu vực quanh chợ Tân Bình, chợ An Đông (TP.HCM) cho thấy, việc xử lý kê khai lượng hàng tồn kho tại các hộ kinh doanh , tiểu thương hầu như chưa có lối ra. Bà Bích Hà, kinh doanh hàng gia dụng trên đường Cách Mạng Tháng 8 (TP.HCM) cho hay, từ miếng lưới rửa chén bát, đến cái lót nồi, phin cà phê, bó đũa tre… đều được mua vào từ các nguồn hàng nhỏ lẻ trước đây, không có hóa đơn chứng từ. Tồn kho mỗi thứ một ít nhưng tính tổng cũng lên hàng trăm sản phẩm. "Nay tôi không biết kê khai thế nào. Mà cứ để vậy bán thì qua ngày 1.1.2026 cũng không biết tính toán, kê khai đưa vào sổ sách ra sao. Nhân viên thuế nói để hỏi cấp trên, trong khi quản lý thị trường bảo nếu hàng không rõ nguồn gốc, không hóa đơn là bị phạt. Vì thế tôi rất lo lắng", bà Hà chia sẻ.

ẢNH: LAM NGHI

Tương tự, bà Hồng Diệu, tiểu thương kinh doanh hàng thời trang trên tuyến đường quanh chợ Tân Bình, than hộ kinh doanh của bà đang tồn kho hàng mùa đông từ năm trước. Thường dịp tháng 12 đổ "xôn" bán giá vốn để nhập hàng bán tết. Thế nhưng năm nay ế quá, cũng chưa dám đổ ra bán rẻ vì sợ quản lý thị trường kiểm tra, tịch thu. Bà Hồng Diệu trình bày: "Hàng tồn kho rất nhiều chủng loại, tôi nhắn tin trên nhóm khách hàng thân quen rao bán giá vốn còn không có người mua. Mấy trăm chiếc áo các loại này là vấn đề lớn đối với tôi. Không ai hướng dẫn cho biết phải làm thế nào để có thể bán được hàng mà không vi phạm quy định pháp luật mới", bà Diệu thở dài.

Tại chợ An Đông, một hộ kinh doanh hàng trang sức đã gửi thắc mắc này đến cơ quan thuế và Ban quản lý chợ từ 6 tháng trước (tháng 5.2025) để được hướng dẫn cũng như đề xuất hướng giải quyết lượng hàng tồn kho, song cho đến nay chưa được cơ quan nào hướng dẫn cụ thể. "70% hàng hóa của chúng tôi là mua bán tiểu ngạch từ Trung Quốc không có hóa đơn chứng từ đúng quy định. Thế nên suốt thời gian qua chúng tôi mong các cấp quản lý hướng dẫn hướng giải quyết "thấu tình, đạt lý" để chúng tôi có cơ sở chuyển đổi, kinh doanh trong tâm thế chuyên nghiệp, lấy hàng hóa có nguồn gốc, hóa đơn rõ ràng. Tuy nhiên, đến nay, trong quá trình hướng dẫn tiểu thương khởi tạo hóa đơn hay chuyển đổi việc kê khai hàng hóa, cơ quan quản lý vẫn chưa "đả động" đến hướng giải quyết hàng tồn này", chủ hộ này nói.

Chủ hộ kinh doanh phân trần, kinh doanh nhỏ lẻ là đặc thù tại thị trường VN lâu nay. Theo đó, hàng hóa nhập khẩu, hàng sản xuất từ các hộ gia đình… được đưa vào chợ luôn thiếu hóa đơn chứng từ theo quy định. Thời đóng thuế khoán, tiểu thương chỉ biết mua hàng vào bán. Nay bắt buộc phải có hóa đơn, tiểu thương đã tuân thủ. Nhưng hàng tồn kho từ 1 - 5 năm trước, tiền mua hàng cũng trả hết rồi, giờ kê khai thế nào để không bị phạt, không bị tịch thu hàng là điều họ mong mỏi nhất. Nếu không, "tội bán hàng vi phạm" cứ treo lơ lửng trên đầu.

Xin cơ chế "xóa game" làm lại

Thực tế, một số hàng hóa tồn có cơ hội bán thanh lý giá rẻ cho các công ty mua về tặng công nhân như hàng thời trang, túi xách, giày dép… Nhưng do không có hóa đơn đầu vào, không thể xuất hóa đơn nên doanh nghiệp không mua. Vì thế, các hộ kinh doanh đề nghị cơ quan quản lý bao gồm thuế và quản lý thị trường cần có hướng dẫn, quy định cho hộ kinh doanh kê khai hàng tồn, đóng thuế đầy đủ trước khi "xóa" hàng không rõ đầu vào.

Liên quan đến vấn đề này, đại diện Cục Thuế khẳng định, việc kê hàng hàng tồn nếu là hàng được mua lại từ người dân, người bán không còn nhu cầu sử dụng sẽ được ghi nhận. Miễn là hàng hóa đó không vi phạm quyền sở hữu, không phải hàng giả hay hàng kém chất lượng

Nhưng thực tế thì rất nhiều hộ kinh doanh vẫn đang chờ có hướng dẫn cụ thể để nỗi lo hàng tồn kho kịp giải quyết trước khi chuyển qua kê khai, đóng thuế theo doanh thu.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế VN, phân tích: Nguyên tắc của hàng tồn kho là phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp để chứng minh nguồn gốc là hàng hóa đó được mua từ đâu, khai thác hay nhập khẩu, mục đích để tránh tình trạng hàng giả, hàng không rõ xuất xứ. Tuy nhiên, phần lớn hộ kinh doanh trước đây nộp thuế khoán nên không quan tâm đến hóa đơn đầu vào. Thế nên, khi chuyển sang kê khai, thuế của hàng hóa sẽ được tính trên giá bán ra nhân với thuế suất quy định, không căn cứ vào thời điểm hay giá trị mua ban đầu. Với những hàng hóa không thuộc diện buôn lậu, hàng giả, bà Cúc đề xuất nếu hộ kinh doanh vẫn nộp thuế theo hình thức kê khai và chưa chuyển lên doanh nghiệp thì cơ quan thuế có thể không truy cứu hóa đơn đầu vào, mà cho phép người bán nộp thuế trên giá trị bán ra theo quy định. "Nếu hàng hóa tồn kê khai giá và được cơ quan quản lý xét thấy có cơ sở, tại thời điểm kiểm kê là ngày 31.12, coi như giá vốn để tính thuế khi bán ra", bà đề xuất.

Luật sư Nguyễn Quốc Toản, Giám đốc Hãng luật IAM, dẫn Nghị quyết 198 đã có quy định hỗ trợ thuế, phí, lệ phí trong bỏ thuế khoán tại hộ kinh doanh . Thế nên, trước thời điểm chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai, hộ kinh doanh cần tiến hành kiểm kê thực tế toàn bộ hàng tồn kho đến ngày 31.12.2025, ghi rõ tên hàng, đơn vị tính, số lượng, giá trị, tình trạng sử dụng và việc kiểm kê này nên được thực hiện có biên bản, có chữ ký xác nhận, và lưu trữ cẩn thận. Thứ 2 là rà soát và củng cố tính hợp pháp của toàn bộ chứng từ mua hàng, nếu có. Những mặt hàng mua từ cá nhân, làng nghề, hay nguồn đặc thù không có hóa đơn, cần được lập bảng kê theo mẫu hợp lệ, có xác nhận thanh toán và lưu trữ rõ ràng. Thứ 3 là hộ kinh doanh phải tính được giá trị hàng tồn kho đúng với thực tế, thậm chí hàng không có giá trị sử dụng, có thể lập biên bản hủy bỏ. "Tất cả phải làm và làm thật khoa học một lần, việc này không thể nói hộ kinh doanh không biết làm. Bởi sự chuẩn bị kỹ lưỡng trong giai đoạn này, nói đúng hơn là chỉ còn 1 tháng, sẽ giúp hộ kinh doanh tránh được cú sốc khi chuyển đổi, giúp họ sớm gia nhập hệ thống thuế minh bạch. Hướng xử lý là vậy, nhưng ngành thuế cần có văn bản nói rõ để cấp cơ sở có cơ sở hướng dẫn và hộ kinh doanh tự tin thực hiện hơn".